De acht bergen verfilmd: 'We wilden dit als koppel doen'

Aan De acht bergen zou een waarschuwing moeten voorafgaan: deze film kan uw bergzucht ernstig aanwakkeren. Een gesprek over de bergen die regisseurs Charlotte Vandermeersch en Felix Van Groeningen samen hebben verzet. Voor hun prachtfilm. Voor elkaar.

Een tip voor wie op zeevakantie wil: boek je trip voor je naar De acht bergen gaat kijken. Want daarna wil je de bergen in trekken, de Alpen in de Valle d'Aosta om precies te zijn. Zo ervoer het Festival van Cannes het toch, want het schonk de Prix du Jury aan de adembenemende boekverfilming. Een Italiaan, Paolo Cognetti, zette een persoonlijke ervaring om in een gekoesterde roman over de jarenlange vriendschap tussen stadsjongen Pietro en bergjongen Bruno, te midden van de woeste schoonheid van de soms onbarmhartige bergen. Maar een Belgisch koppel zette de Alpen-vriendschap in cinema om. Van Felix Van Groeningen is geweten dat hij aangrijpende films kan maken, met De helaasheid der dingen en The broken circle breakdown als voorbeelden. De verrassing is dat Charlotte Vandermeersch dit keer medereisleider was, de actrice die vlot theater (Lazarus), series (Deadline), film (Belgica, De premier) en tv-avonturen (Over de oceaan) afwisselt. Een reconstructie van hun tocht naar de top.

Alles begint bij die roman van Paolo Cognetti. Wat maakte die los?
FELIX VAN GROENINGEN: Al lezend werd ik door alsmaar meer kleine en grote dingen geraakt, er zijn veel persoonlijke raakvlakken. Ik heb een bijzondere plek in Frankrijk, waar ik al heel mijn leven heen ga. Op die berg woont een neef die de wereld is rondgereisd. Hij is een soort van Bruno. De bouw van een huis in familieverband was een belangrijk moment in mijn leven. De door Cognetti beschreven vriendschap tussen twee mannen vind ik erg herkenbaar. Het gevoel iemand zo goed te kennen en samen perfect op je gemak te zijn, maar ineens toch een grote afstand ervaren tot iemand die je zo heeft geïnspireerd en geholpen in je leven. Dat moeten we accepteren. Cognetti beschrijft het waanzinnig goed. En het einde is hartverscheurend.

Even begeesterd, Charlotte?
CHARLOTTE VANDERMEERSCH: Het boek is een cadeau voor makers. Zoveel lagen zijn erin verweven. In welk gezin ben ik geboren? Waar kom ik vandaan? Hoe vind ik mijn plek? Hoe spiegel ik mij aan de andere? Wie ben ik voor de andere? Wat kan ik betekenen voor de andere? Heb ik een lotsbestemming of niet? Welke band heb ik met mijn vader en met mijn moeder? Wat verwachten die van mij? Hoe ga ik met die verwachtingen om? Hoe laat je kwaadheid los? Hoe vergeef je? Hoe rouw je? Hoe verwerk je verdriet?
VAN GROENINGEN: Blijven gaan, Charlotte!
VANDERMEERSCH: Het houdt niet op. Natuur versus cultuur. Mens versus natuur én de vraag waarom we een onderscheid maken tussen onszelf en de natuur. Een heel actueel thema. Wat nog? De oude manier van leven tegenover een modernere! Je tegen de oudere manier afzetten of net een nieuwe manier vinden om de oude wijsheden mee te nemen in het leven van vandaag.
En dan is er nog een overkoepelende, onbevattelijke laag: nietig zijn in de wereld en tegelijk één met die wereld. De spirituele of meditatieve kwaliteit van de bergen en de seizoenen die voorbijgaan. Daar voel ik me heel erg toe aangetrokken.

Op 28 mei moest je als regisseuse het podium van het Festival van Cannes op om de 'Prix du Jury' in ontvangst te nemen. De korte versie van hoe die dag er gekomen is?
VANDERMEERSCH: Felix is een workaholic. Jaren geleden bleek hij tijdens een vakantie “toch te moeten werken”. Ik heb eerst gezucht en dan gezegd dat het goed was als we samen zouden werken. Het werd een bijzonder fijne ervaring. Eén die voor herhaling vatbaar was. Het kwam er alleen niet van. We hadden elk eigen projecten en Felix trok naar Amerika (voor Beautiful boy met Timothée Chalamet als drugsverslaafde zoon, red.).
In de covidtijd waren er geen uitwijkmogelijkheden. Felix kreeg het aanbod om De acht bergen te verfilmen. Na een heel intens gezamenlijk schrijfproces waren we erg tevreden over het eerste scenario. Aan de keukentafel stelde Felix voor om het project van A tot Z samen te doen. Ik zei ja, ik weet nog altijd niet waarom. Ik vind niet dat ik per se moet regisseren, maar het leek zinnig om dat grote, Italiaanse project samen te trekken.
Zoals je weet, worstelden we als koppel met de vraag of we onze tocht samen wilden voortzetten of niet. We besloten De acht bergen-tocht samen aan te vatten. We wilden dat als koppel doen. En het deed ook effectief deugd om op een heel schone manier aan iets hogers te werken.

Letterlijk hoger. Jullie hebben maanden in het Aostadal geleefd en trokken meermaals de bergen in.
VANDERMEERSCH: Je kan niet zomaar ergens aankomen en filmen. Authenticiteit zuig je niet uit je duim. We zijn meer dan eens naar daar gereisd om de omgeving, de mensen, hun gevoeligheden en gewoontes, de bergen, de seizoenen, te leren kennen.
We hebben er deze zomer onze film vertoond in een oud kerkje en alle betrokkenen, vrienden, ouders, gidsen en helpers persoonlijk opgebeld. De ouders van Paolo Cognetti waren erbij, en zijn beste vrienden. Het was een intieme, warme avond met veel eten en drinken. De mensen zagen hun eigen jeugd weerspiegeld. Daar raakten ze door ontroerd. Ze herkenden een oude wijze van leven. De film honoreert de oude gebruiken en beroepen die ook onder druk staan.

Jullie film past net als het boek voor een te grote of naïeve romantisering van het leven in berggebied. Hebben jullie ook zelf ondervonden dat de bergen gevaarlijk kunnen zijn?
VAN GROENINGEN: Erg snel. We wisten dat het niet evident zou zijn, maar ook dat we er meteen moesten invliegen. De zomers zijn kort, en we zijn geen echte berggeiten. We voelden hoe moeilijk het was om sommige interessante locaties te bereiken. Toen we met de helikopter naar een gletsjer vlogen, dacht ik 'wauw', maar vroeg ik me ook af hoe we in hemelsnaam een filmploeg tot daar zouden krijgen. Ook voor de mensen van de productie was het zoeken. Daarom hebben we snel lokaal aansluiting gezocht, bij vrienden van Paolo Cognetti, bij gidsen, mensen die al heel hun leven in de bergen wonen. Zonder hen zou het niet gelukt zijn. We hebben de grenzen opgezocht.

Waarom zochten jullie die grenzen op?
VAN GROENINGEN: Dat we prachtig materiaal hadden én de wilskracht, de goesting en drang naar schoonheid om er iets prachtigs van te maken, daar waren we gerust in. Maar het was nooit vanzelfsprekend. De bergen zijn gevaarlijk. Er zijn medewerkers uitgevallen. Een stom ongeluk is rap gebeurd en de consequenties zijn meteen groot in de bergen.
We wilden het avontuur aangaan in plaats van te kiezen voor de gemakkelijkheidsoplossing. We wilden op de gletsjer filmen en op pieken die moeilijk te bereiken zijn met ons materiaal. Logistiek was het héftig. We hebben daadwerkelijk een huis gebouwd op 2.200 meter hoogte. De acteurs hebben de tochten afgelegd, sliepen in de refugio. We zijn echt naar Nepal gereisd. We hadden van bij het begin het gevoel dat het zo moest zijn. De belevenis moest in de film sluipen.

De acht bergen roept het verlangen op naar een rustiger, eenvoudiger leven. Hoe gaan jullie daar zelf mee om? Er valt toch ook wat te zeggen om zoveel mogelijk uit het leven te halen?
VAN GROENINGEN: De Alpen intrekken, het klimaat ontdekken en de mensen die er wonen, ons onderdompelen in het leven ter plaatse en in de thematiek van de film, mij heeft dat veel deugd gedaan. Ik kom uit een best donkere periode, er was wat shit tussen ons. Ik was écht naar iets puurs op zoek. Zonder cynisme. Het boek, de personages en die plek hebben dat in zich. Ik wil voortaan kiezen voor dingen die dat met mij doen. Een film is twee, drie jaar van je leven. Soms dag én nacht bij mij. Zuivere keuzes zijn belangrijk.
VANDERMEERSCH: We zijn op dit moment allebei actief op zoek naar innerlijke rust. We zijn verhuisd van Antwerpen naar een plek met veel groen en toch nog een gemeenschap. Het huis ligt vol yogamatten en meditatiekussens. Pogingen genoeg. We zijn allebei high-maintenance. We verwachten veel van het leven. Het mag niet zomaar wat kabbelen. Thuis moet het stabiel zijn, een nest. Onze zoon mag niet de hele tijd stress voelen van ons met vlagen jachtige leven. We bekijken nog wat de nieuwe projecten worden. Hoe ga ik dat aan? Hoe gaat Felix dat aan? Wat doen we samen? Er is geen voorbedacht plan. We volgen onze intuïtie en tasten af.

Véél mensen vinden De acht bergen erg goed. Sommigen houden er zielsveel van. Hebben jullie er een idee van welk mensen er het hardst door worden aangegrepen?
VANDERMEERSCH: Als mensen al een ervaring hebben met 'naar de bergen gaan', vallen ze meestal als een blok voor de film. Dat komen ze ons gretig vertellen. Ook het thema vriendschap raakt bij sommigen een gevoelige snaar. De film schept ruimte om over je eigen leven en vriendschappen na te denken. “Wat heb ik al gedaan? Wie draag ik nog in mijn hart?” vraagt de kijker zich af. Dat effect vind ik superfijn. Het deed ook ons enorm deugd om daar via de film over na te denken.
VAN GROENINGEN: Daarnaast is er ook iets met de bergen en de dood. Op elke piek hangen er doodsprentjes. Van mensen die in de bergen omgekomen zijn of van geliefden die elders zijn gestorven. Tijdens een van mijn grotere bergtochten – met een vriend – had ik hoog op een berg een bijna religieuze ervaring. Uitgeput, trots en bevangen. Een gevoel van overgave; daar rust in vinden. Schoonheid ervaren en daar enorm door geraakt zijn. Ik dénk dat het gelukt is om dat in de film te verweven.

De helaasheid der dingen zette de Cannes' Quinzaine des réalisateurs onder stroom. The broken circle breakdown werd voor een Oscar genomineerd en je regisseerde Steve Carell en Timothée Chalamet in Beautiful boy. Je hebt al verschillende mooie avonturen achter de rug. Hoe schat je die juryprijs van Cannes in?
VAN GROENINGEN: Ik ben er heel trots op. Alles kwam wonderlijk mooi samen. We hadden de hoop op een prijs al opgegeven. Het was al middag toen we alsnog telefoon kregen en halsoverkop terug naar Cannes moesten. De film was dan wel heel goed onthaald, maar uiteindelijk beslissen negen juryleden met hun hart. Een van hen vertelde nadien dat hij kapot was van onze film. Hij wilde keihard dat we de Gouden Palm wonnen. We hebben het geluk gehad om dat te mogen meemaken en we hebben het gevoel dat de film dat verdient. Maar het is ook máár dat. Het is super voor de film, maar daar mogen we niet bij blijven hangen. Voetjes op de grond en doordoen.
VANDERMEERSCH: Voetjes op de grond en doordoen? (Proest het uit) Sorry Felix, dat vind ik hilarisch! Je bent een goeie, Vlaams gekweekte jongen!

Het getuigt tegelijk ook van ambitie. Op naar de negende berg.
VAN GROENINGEN: Voilà.