De Dardennes: Gouden broederpaar in Cannes

Om te weten of Jean-Pierre & Luc Dardenne met Deux jours, une nuit hun derde Gouden Palm binnenhalen – het zou een unicum zijn! - is het wachten tot de slotceremonie van het Festival van Cannes op 24 mei. Vaststaat dat hun nieuwe film incontournabel is. Hun bezwerende portret van een jonge vrouw (een prachtige Marion Cotillard) die voor het behoud van haar job vecht, behoort tot het beste wat ze ooit gemaakt hebben.

In enkele interviews met de Dardennes over Deux jours, une nuit die voor Cannes verschenen zijn, was de afsluiter een voetbalvraag over Standard of de Belgen op het WK in Brazilië. Om even in die sfeer te blijven: hun nieuwe film verdient bioscopen die net zo afgeladen vol zitten als stadions bij een voetbaltopper met thrillerallures.

Zoals bij elke film van het Waalse duo dat Seraing op de kaart heeft gezet, is de opzet subliem eenvoudig. Sandra, moeder van twee kinderen, heeft een weekend om negen van haar zestien collega's bij het fabriekje waar ze werkt te overtuigen om hun premie van duizend euro te laten schieten zodat ze haar job niet verliest. En terwijl Sandra in een zonnig Seraing met veel schroom en bevend in haar schoenen het rijtje huisbezoeken afwerkt om haar collega's te overhalen, verbijt je mee haar ontgoochelingen als ze knock-out in de touwen ligt bij een neen en juich je mee wanneer ze te horen krijgt dat ze op een stem mag rekenen.

Schilders van het ethisch sociale
Op het tijdstip van ons interview lag het Filmfestival van Cannes, de hoogmis voor de auteursfilm, nog ver weg. Al zul je Luc (60) en Jean-Pierre (64) Dardenne niet over Cannes horen klagen. Van La promesse en Le fils tot Le silence de Lorna en Le gamin au vélo: al hun films vielen er in de prijzen, met als ultieme bevestiging de Gouden Palmen voor Rosetta en L'enfant.

Het klikt met andere woorden tussen Cannes en de Dardennes. "We zijn niet meer zo zenuwachtig als vroeger," geeft Luc Dardenne toe. "Maar toch zijn we nieuwsgierig naar het onthaal en de reacties." En wedden dat straks ook Deux jours, une nuit het palmares zal halen? Want opnieuw: de film bevestigt dat de Dardennes dé schilders zijn van het ethisch sociale.

Om een zinnetje te plukken uit Au dos de nos images, een bundeling van de dagboekaantekeningen van Luc Dardenne dat in 2005 verscheen: "Een arbeider is een eenzame mens geworden, lid van een uitstervende soort." Hij schreef het tijdens het filmen van Je pense à vous, het fictiedebuut van de broers.

De Dardennes hadden er toen al twintig jaar als documentaire filmmakers opzitten, docu's over het arbeidersverzet. De strijd van Sandra in Deux jours, une nuit is als een reflectie op dat zinnetje: de solidariteit is zoek. "De kiem van het scenario dateert van tien jaar geleden," verduidelijkt de jongste Dardenne. "Het verhaal was er, maar we waren er niet echt tevreden over. Toen we het opnieuw van onder het stof haalden en bewerkten, is het personage van Manu erbij gekomen, de man van Sandra. Meteen viel alles op zijn plaats. Maar de zin die je aanhaalt, slaat toch vooral op de arbeiders die we in onze documentaires gevolgd hebben. Vroeger had je sterke vakbonden die opkwamen voor de rechten van de arbeiders. Die situatie is nu veranderd. Vakbonden hebben niet meer dezelfde macht. Juist omdat de situatie veranderd is, en door het gegeven van de huidige economische en sociale crisis, vonden we het nu het moment voor dat verhaal."

Alleen onder collega's
Sandra staat niet alleen met haar rug tegen de muur, ook de voorman van het fabriekje zet de werknemers tegen elkaar op. Maar hoe zien ze zelf Deux jours, une nuit? Als een film over de solidariteit of het egoïsme op de werkvloer? "We willen niet oordelen," zegt Jean-Pierre Dardenne. "Ook de collega's van Sandra hebben het moeilijk."

Luc Dardenne vult aan: "We hebben heel bewust voor een klein bedrijf gekozen waar een vakbondsvertegenwoordiging geen wettelijke verplichting is. Daardoor krijg je een rechtstreekse confrontatie tussen de arbeiders en komt het principe van de solidariteit ook veel sterker naar voren. Het maakt het voor de kijker ook makkelijker om er zich in te herkennen. De kloof tussen de werkgever en de werknemer is met de jaren alleen maar groter geworden. Werkgevers zetten ook alsmaar agressiever in op de onderlinge concurrentie tussen werknemers. En omdat er geen collectief gevoel meer is, sta je vaak alleen als er problemen zijn. Maar als Sandra haar collega's niet kan overtuigen, verliest ze niet alleen haar job, maar ook haar waardigheid, het gevoel dat ze nuttig is. Het gevoel hebben dat je niet bestaat, daar heeft de film het ook over."

Stilleven met vaas en bloemen
Rosetta had een politieke impact: de toenmalige regering lanceerde het Rosetta-plan, een initiatief om schoolverlaters aan een job te helpen. Geloven de broers in een dergelijk effect van Deux jours, une nuit? Want toeval of niet, de film komt enkele dagen voor de verkiezingen uit.

"Moet een film altijd een engagement of een kijk op de maatschappij uitstralen?" vraagt Jean-Pierre Dardenne. "Enfin, het is een discussie die we hier nu niet moeten en kunnen voeren. Wat ik wil zeggen: een schilderij van een vaas met bloemen kan toch ook ontzettend ontroerend zijn. En de kunstenaar had met dat doek toch ook alleen maar de bedoeling om iets moois te maken, iets wat de mensen zou kunnen ontroeren of bewegen."

Of om het met de woorden van Henri Michaux te zeggen, de schrijver en schilder die Luc Dardenne bewondert: "Er kan evenveel spiritualiteit in een regendruppel schuilen als in het beste sociale bijstandsprogramma." En hij vervolgt: "Ik vind het wel belangrijk dat de film een politiek klankbord krijgt. Wat er in Vlaanderen gebeurt met de N-VA, dat is een koude en kille samenleving die ze voorstellen. Een samenleving die raakt aan het basisprincipe van de solidariteit en het sociale systeem. Maar met politiek moet je oppassen. Jean-Marie Le Pen vond La promesse een goede film. 'Ze zouden hem in Afrika moeten vertonen,' zei hij. 'Het zou heel wat immigranten tegenhouden om naar hier te komen.' Zo zie je maar: het hangt ervan af hoe je iets interpreteert. Je film kan zelfs nog gevaarlijk worden als je Le Pen in zijn denken volgt."

Marion in het klooster
Vroeger zweerden de Dardennes bij onbekende acteurs. Sinds hun samenwerking met Cécile de France voor Le gamin au vélo zijn ze van dat principe afgestapt. Nu siert Marion Cotillard, dé Franse steractrice van het moment, de affiche. Wat was het recept om haar sterimago te breken?

"We hebben haar afgeschermd," zegt Luc Dardenne. "Van alles. We hebben Marion voor het eerst ontmoet tijdens de opnamen van De rouille et d'os, een film die we hebben gecoproduceerd. We waren meteen onder de indruk van haar. Nadien is het een kwestie van repeteren om het juiste ritme te vinden, om tot een zekere authenticiteit te komen. Het was een prachtige samenwerking. We hebben er een mooie vriendschap aan overgehouden."

Of zoals Jean-Pierre Dardenne het met de glimlach zegt: "We hebben Marion in ons klooster opgenomen." Als je het met Marion Cotillard of Émilie Dequenne over hun samenwerking met de broers hebt, komt altijd hetzelfde terug: "De Dardennes? C'est refaire, refaire et refaire." "Het schuilt in het detail," legt Luc Dardenne uit. "Hoe vaker acteurs een handeling overdoen, hoe meer het een automatisme wordt waarbij ze vergeten dat ze acteren. De authenticiteit die je dan krijgt, zowel in de lichaamstaal als in de gelaatsuitdrukkingen en emoties: daar draait het om. En neen, die talrijke opnamen doen we niet opdat de acteur de camera zou vergeten. De camera kun je niet weggummen. Ze maakt deel uit van het proces. Maar we kijken nooit van bovenaf naar een personage, altijd van op mensenhoogte. Dat is voor ons heel belangrijk."

zalen: Galeries, Kinepolis, UGC De Brouckère, UGC Gulden Vlies