De ziener in filmregisseur Fien Troch: ‘In Brussel leven maakt je hard én empathisch’

Fien Troch heeft het in zich om de nuance te nuanceren. Maar Holly laat haar geen andere keuze dan trots. Met haar vijfde langspeelfilm bekampte ze op het Filmfestival van Venetië de Sofia Coppola's, David Finchers en Yorgos Lanthimossen van deze wereld. Een gesprek over koppigheid, empathie en Brussel-Zuid. “Er is een soort van extra hardheid in onze levens binnengeslopen.”

Er is al geen teveel aan mensen die de holtes in een mens zien. Helemaal zeldzaam is iemand die die holtes kan laten zien. Fien Troch doet het al vijf langspeelfilms lang. In het herfstige Holly worden een gepeste, schuchtere vijftienjarige bijzondere gaves toegedicht. Holly zou een dodelijke schoolbrand voorvoeld hebben. Een lerares met een komische heilige drang om de wereld te verbeteren, merkt hoe ze de rouwenden rust, warmte en hoop schenkt. Het nieuws gaat snel rond: voor een mirakel groot of klein moet je bij Holly zijn. Almaar meer mensen klampen de voorheen zo onzichtbare tiener aan. Plots is ze iemand en dat voelt goed. Maar is ze die iemand wel? Troch bewaart het mysterie tot het einde, terwijl ze best veel zweverigheid met humor doorprikt. Net als in Home roept ze de verwarrende gevoelswereld van een opgroeiende mens fantastisch op. Holly ging dan ook in wereldpremière in de competitie van het prestigieuze Festival van Venetië.

Een vraagje om op te warmen. In Venetië liepen de grote namen elkaar voor de voeten. Heb je kunnen pootjebaden of aperitieven met Sofia Coppola, Damien Chazelle of David Fincher?
Fien Troch: Ik zou daar heel graag 'ja' op zeggen, maar spijtig genoeg niet. Damien Chazelle (de regisseur van La la land, red.) logeerde met zijn vrouw en twee kindjes in hetzelfde hotel. Die zag ik wel bij het ontbijt, maar hij was juryvoorzitter. Hem aanspreken zou de schijn hebben van een poging tot beïnvloeding. Ik stond vlak bij Sofia Coppola op de rode loper tijdens de première van haar film Priscilla. Maar dat is ook niet het beste moment om iets te zeggen. De zaal onthaalde haar en Priscilla Presley als echte popsterren. Het verbaast me dat er niets werd georganiseerd om elkaar eens te ontmoeten.

Kid en Home waren uitstekend. Je verdiende al veel eerder een selectie voor de competities van de prestigefestivals, maar dat gebeurde niet. Hoe luid was de 'Oef' dat het dit keer wel is gelukt?
Troch: Erg luid. Ik ben de eerste om te zeggen dat een film ook zonder de stempel van een groot festival kan bestaan. Daar heb ik ervaring mee. Ik weet hoe het voelt om er niet bij te zijn. Ik heb me daar zelfs op getraind. Je mag niet uitsluitend van de selectie van Cannes of Venetië afhangen om je film graag te zien of wat geld te recupereren. Toch had ik daar geen vrede mee, want ik werk hard om verder te raken. Holly is al mijn vijfde film. Ik voelde dat ik toch iets van bevestiging nodig had om mijn weg te vervolgen. Ik voelde wel dat ik dichter en dichter bij zo'n selectie kwam. De voorganger, Home, won een prijs in Venetiës nevencompetitie.

Home dateert van 2016, zeven jaar geleden dus. Mag ik vragen waarom een opvolger zo lang uitbleef?
Troch: Ja, want dat is een relevante vraag. Holly is geen gigantische productie die jaren voorbereiding vergt. Om verschillende redenen heb ik lang moeten zoeken naar wat ik wilde vertellen. Met Home had ik voor het eerst iets gemaakt dat een publiek enthousiasmeerde. Ik won zowaar een publieksprijs. Het succes van Home was een bevrijding. Het verloste me van mijn koppigheid. 'Jullie vinden mijn film te moeilijk? Dan maak ik een nog moeilijkere!'
Ik had eindelijk iets gemaakt waar ook de wereld blij mee was en dat temperde mijn vechtlust een beetje. De druk om het ijzer te smeden wanneer het heet is, hielp niet. Nico (de uitstekende monteur Nico Leunen, red.) werkte bovendien veel in het buitenland. We hebben twee kinderen. Na vier jaar had ik nog steeds geen nieuwe film. Die kwam pas in een stroomversnelling toen de pandemie Nico dwong om New York weer voor thuis in te ruilen. Plots had ik voldoende rust en regelmaat.

In welk opzicht was Home een bevrijding? Voorgangers Een ander zijn geluk, Unspoken en Kid mochten er toch ook wezen.
Troch: Ik ben nog altijd heel blij met mijn eerste films. Maar ... hoe zal ik het zeggen? Na een tijd nemen je spontaniteit, impulsiviteit en naïviteit onvermijdelijk af. Dat is in het leven ook zo. Tot aan Kid deed ik koppig mijn ding. Ik was ervan overtuigd dat als een film goed genoeg is, er vanzelf wel mensen naar komen kijken. Maar dat is niet zo. Ik heb stilgestaan bij wie ik was als regisseur en wat ik in de toekomst nog wil maken en bereiken. Zal ik op mijn tachtigste tevreden zijn wanneer ik mijn hele leven koppig mijn zin heb gedaan, maar niemand naar mijn films is komen kijken? Ik denk van niet.

Ik ben er best trots op dat veel mensen mij als referentie gebruiken. Soms zie ik een film en denk ik: 'Aha, die heeft duidelijk naar Kid gekeken.' Maar ik ben tot de conclusie gekomen dat ik niet mijn hele leven op de achtergrond wil blijven. De regisseur die iedereen wel respecteert, maar die in de coulissen moet blijven wanneer de anderen het podium op mogen.

Holly heeft los van de mirakels een groot empathisch vermogen. Verplicht haar dat om mensen te helpen? De Spider-Man-doctrine: met grote macht komt grote verantwoordelijkheid.
Troch: Mijn eerste reactie is: nee, iemand met veel empathie draagt geen grotere verantwoordelijkheid dan een ander. Iedereen mag de menselijkheid hebben om naar de ander te luisteren en die eventueel te helpen. Maar vervolgens denk ik: 'Oei, wel zonde als je die gave niet gebruikt.' Sorry voor de verwarrende uitleg, maar dat is juist omdat ik het een heel goeie vraag vind.
Empathisch zijn kan je soms erg uitputten. Ik ben daar zelf vatbaar voor. Er wordt snel misbruik van gemaakt. Niet dat mensen eisen dat ik help, maar hun verhalen blijven hangen. Ik kan daar wakker van liggen.

Het droevige is dat er zo'n grote behoefte is aan een Holly, aan een trooster of genezeres. Geldt dat enkel voor je film of voel je deze tijd ook zo aan?
Troch: Waarschijnlijk werd het in de jaren 1980 of 1940 ook wel al zo aangevoeld, en heeft elke tijd behoefte aan een soort Holly. Maar ik voel het inderdaad zo aan. Er is een soort van extra hardheid in onze levens binnengeslopen. Het individualisme, het materialisme en het er goed willen uitzien, het lijkt me allemaal nog sterker geworden dan het al was. Alles gebeurt via sociale media, maar het persoonlijke, fysieke contact neemt af, waardoor de behoefte aan echt contact toeneemt.
Als ik kijk naar wat mijn kinderen allemaal op korte tijd op hun boterham hebben gekregen, dan denk ik: 'Oh my God, vroeger was er toch meer hoop of was de ellende toch wat meer verspreid.' Dus ja, ik denk dat veel mensen op dit moment verlangen naar iemand die ons even wat rust en warmte geeft. Na het Filmfestival van Gent zei een oude man: “In Gaza gaan ze veel Holly's nodig hebben.” Heel simplistisch, maar ik vond het toch schattig.

We moeten het even over jouw kwaliteiten als ziener hebben. Holly snijdt de vluchtelingenproblematiek aan en situeert een overval in Brussel-Zuid. Twee thema's die de voorbije maanden pijnlijk actueel waren. Maar toen was je film allang gedraaid.
Troch: Zonder mezelf gaves toe te dichten die ik niet heb: ik denk dat dat veel te maken heeft met mijn empathisch vermogen. Ik kan niet in de toekomst kijken, maar ik ben wel ontvankelijk voor wat er rondom mij gebeurt. En ik wil niet altijd doen alsof ik het niet heb gezien of mezelf sussen met 'dat waait wel over' of 'ze lossen het wel op.' Over onrecht denk je na. Dat blijft malen. Ik behandel in mijn film dingen die mij heel hard bezighouden en dan kom je bijna automatisch bij bepaalde onderwerpen uit. Om de zoveel jaar ontploft de opvang van vluchtelingen. Heel dat tumult rond Brussel-Zuid verbaasde me eerlijk gezegd. De situatie zal er nu wel iets erger geweest zijn dan daarvoor, maar het is niet dat de stations jarenlang een veilige, leuke plek waren en nu ineens niet meer.

Zou je Holly hebben kunnen maken als je in Rixensart of Denderwindeke had geleefd in plaats van in Brussel?
Troch: Ik denk dat Holly heel hard is voortgekomen uit het leven in Brussel. Deze stad heeft mij echt wel gevormd tot wie ik ben. Het rare is: Brussel heeft mij ergens harder gemaakt. Je wordt hier elke dag wel geconfronteerd met ellende, iets wat irriteert, iets wat duidelijk niet spoort. Maar anderzijds heeft Brussel me gevoeliger of attenter gemaakt, omdat je er middenin zit en niet kan wegkijken. Je ziet vluchtelingen op straat slapen, omdat de opvang niet is georganiseerd. Zelfs als we ze voorbijlopen alsof ze er niet zijn, dan nog knaagt het. Dit kan toch niet. Je kan toch niet gezellig in een bar iets drinken, terwijl je naar gezinnen kijkt die verkleumen. Je bent hier meer gewoon, je bent hier tegen meer ellende opgewassen, maar je bent er anderzijds ook aandachtiger en gevoeliger voor.

De filmmuziek van de Amerikaanse componist Johnny Jewel, bekend van de bands Glass Candy en Chromatics, draagt ruim bij tot de mysterieuze sfeer van je film. Hoe kijk je terug op de samenwerking?
Troch: In Home was zijn muziek een personage op zich. Toen heb ik wel even getwijfeld of ik dat mocht toelaten. Maar ik ben verliefd op die muziek en het wérkt gewoon. Ik ben blij dat ik er opnieuw voor koos om muziek een onderdeel te laten zijn van de identiteit van de film. Het voelt organisch.

Maar het is niet zonder gevolgen. Die ijle, pulserende synths doen aan de muziek van John Carpenter denken. Ze laten Holly aansluiten bij genrefilms en zorgen voor spanning.
Troch: Klopt. De synths alleen al roepen bepaalde filmreferenties op. Ik zei Johnny dat ik iets lieflijks wilde dat toch aangeeft dat er iets niet klopt. De naam John Carpenter is nooit gevallen. Maar jij ziet en hoort het en je bent zeker de enige niet. Je zit er onvermijdelijk mee in je hoofd.
Ik heb sommige genrefilms herbekeken om te weten hoe ver of hoe dicht ik er nog van afstond. Er is niets mis met een klein beetje pikken – dat doen we allemaal – maar ik wéét het dan wel liefst. Ik heb Carrie van Brian De Palma zelfs herbekeken, omdat ik wist dat ik ernaar zou worden gevraagd.

Holly flirt slechts met genre. Heb je een volbloed thriller of huiverfilm in je?
Troch: Ik heb het even uitgeprobeerd, maar ik merkte snel dat ik vooral clichés opstapelde. Ik voelde aan alles: dit is mijn fort niet. Ik kan dit niet, ik zie dit niet, hoezeer ik ook van sommige genrefilms houd. Ik heb geleerd dat ik alleen iets goeds maak als ik het per se wil maken. Als ik morgen een commerciële film moet maken om te voorkomen dat mijn kinderen sterven van de honger, dan zal ik dat zeker doen, maar ik zou al mijn capaciteiten verliezen en iets totaal oninteressants afleveren. Mijn werk stelt niets voor als ik niet eerlijk ben tegenover mezelf.

Holly speelt vanaf 22/11 in de bioscopen