The Debt: John Madden stoft spionagefilm af

Er is goed nieuws voor de mensen die een goed gemaakte, lichtjes ouderwetse spionagefilm verkiezen boven de zoveelste film met sexy vampiers, onvolwassen volwassenen of superhelden. John Madden heeft er eentje in elkaar gestoken met de hulp van mooi volk als Helen Mirren, Jessica Chastain en Sam Worthington.

"Ik steek niet weg dat John Le Carré-films als 'The spy who came in from the cold' me geïnspireerd hebben," zegt de Britse vakman die scoorde met Shakespeare in love.

Israël, 1997, in het boek van haar dochter wordt Rachel (Helen Mirren) nog maar eens geprezen voor haar moed tijdens een een operatie van de Mossad in 1965-1966. Samen met twee andere spionnen lokte ze in Oost-Berlijn de Chirurg van Birkenau in de val, een nazi-beul die verder door het leven ging als brave gynaecoloog. De operatie krijgen we verschillende keren te zien. Want zoals het hoort in een goede spionagefilm is niets wat het lijkt. De officiële versie van de gebeurtenissen wijkt af van de werkelijkheid. Nieuwe feiten dwingen Rachel om op oudere leeftijd terug opnieuw agent te spelen en in het reine te komen met de droevige waarheid.

Oost-Berlijn, jonge spionnen die op een nazi-beul jagen, liefdesaffaires die de zaak hopeloos ingewikkeld maken: The debt is niet meteen vernieuwend. Maar al die ingrediënten nog eens mogen smaken, is een genoegen.
John Madden: Dat was al even geleden, hé. Daardoor komt de film fris over. Een inspiratie waren de vroege verfilmingen van boeken van John Le Carré zoals The spy who came in from the cold en de thrillers van de jaren 1970 waarbij de personages minstens zo belangrijk waren als de plot: Marathon man, The parallax view, Three days of the condor...

The debt is gebaseerd op een Israëlische film uit 2007. Ik was er meteen in geïnteresseerd omdat er meer op tafel ligt dan een geschiedenis die Israëli interesseert. Het gaat ook over heden en verleden en hoe morele keuzes een invloed hebben op de persoon die we uiteindelijk worden. Hoe onze daden en keuzes als jonge mensen dicteren wat voor oudere mens we worden.

Rachel houdt de waarheid voor haar dochter verborgen omdat ze haar wil beschermen. Een begrijpelijke maar verkeerde reflex?
Madden: Daar dring je door tot de kern van de film. Hoe ver ga je als ouder? Mag je je kinderen zomaar de waarheid ontzeggen omdat die waarheid hen pijn zou kunnen doen? De conclusie van de film is duidelijk: de moeder bewijst haar dochter geen dienst door zoveel achter te houden. Het personage van de dochter komt niet voor in de originele film. Wij hadden ze nodig om duidelijk te maken dat het verleden je niet alleen achterhaalt, het beïnvloedt ook de toekomst van de volgende generatie. Dat idee plaatst Rachel in een emotionele, moreel onhoudbare, complexe situatie. Om er zich daar nog uit te redden moet ze dingen doen die haar dochter afstotelijk vindt. De eindbestemming van de film is niet de nazi vinden en doden maar de waarheid vertellen over wat er werkelijk gebeurd is.

Toch krijgen we Helen Mirren in Jason Bourne modus te zien.
Madden: Ik steek niet onder stoelen of banken dat het heel aangenaam was om een thriller in elkaar te steken met als climax een actiescènes met twee oudjes. Ze hebben nauwelijks de kracht om op hun eigen benen te staan, laat staan dat ze een wapen kunnen vasthouden. Dat heb je toch nog niet te vaak gezien. Ik heb mijn best gedaan om dat ultiem gevecht er lelijk, uitputtend en zelfs wat absurd te laten uitzien. Dat contrasteert lekker met de gebeurlijke flitsende actiescènes waarbij je nauwelijks door hebt wie waar staat en wat er precies gebeurd.

U laat de personages door acteurs van verschillende leeftijden spelen. Het duurt wel even voor je weet wie, wie is.
Madden: Dat is wat verwarrend in het begin van de film. Maar wat verwarring kan geen kwaad op dat moment. Ik laat met opzet een paar dingen open zodat het publiek zich zelf een mening kan vormen. Ik heb het niet begrepen op films die alles voor je spellen. Een film waarover je wat hebt moeten nadenken, blijft veel langer bij. Met twee acteurs werken, was bevrijdend. De transformatie die een acteur moet ondergaan om er dertig jaar jonger of ouder uit te zien, leidt het publiek alleen maar af. In The curious case of Benjamin Button zit je te kijken hoe ze Brad Pitt verjongen in plaats van op te gaan in het verhaal.

Engelse films, Amerikaanse films, theater, tv-series: u hebt al vele waters door gezwommen. Zijn de hoorspelen op de radio u bijgebleven?
Madden: Radio kwam nog voor theater en televisie. Dat ik pas na verloop van tijd in de filmwereld terecht kwam, was voor mij een goede evolutie. Zowel voor radio als voor film is de sleutel tot een geslaagde vertelling het juiste ritme. Daar breek ik mijn hoofd over. Radio leerde me ook om niet op externe technieken terug te vallen om je verhaal te vertellen. Wat niet wegneemt dat het verbazingwekkend én leuk is om filmsnufjes toe te passen. Zag je de poster van The debt met de drie helden op de luchthaven? Die scène is opgenomen op een verlaten vliegveld nabij Budapest. De crew had speciale kleren tegen de koude aan want het sneeuwde en vroor acht of tien graden. Het vliegtuig had propellers en die maakten zo'n oorverdovend, hels lawaai dat ik amper verstaanbaar was. Er voor kunnen zorgen dat het publiek gelooft dat die scène zich afspeelt op een Israëlische luchthaven op een mooie dag, is gewéldig.

Maar de kern moet goed zitten. De kern bestaat uit de menselijke emotie en expressie. Op de radio moet je het dan ook nog eens zonder gezichten doen. Gezichten zijn de beste special effects ter wereld.

Is film altijd de eindbestemming geweest? Tegenwoordig steken enkele tv-series cinema naar de kroon.
Madden: Tijdens mijn tijd aan de unief, volgde ik een dieet van Europese films en theaterstukken. Naar een film van Truffaut, Bergman of Antonioni kon ik elke week opnieuw kijken. Maar ook voor Hollywood was het een gouden tijd. De jonge wolven lieten zich gelden: Scorsese, Jack Nicholson, noem maar op. Naar Bonnie and Clyde ben ik zeven keer na elkaar gaan kijken. De dvd bestond nog niet. Dat was de eerste keer dat ik dacht: 'Holy shit, kan je dit met film doen!'. Met andere woorden ik was doordrongen van het besef dat je met film alle kanten uit kan. Film is mijn ding. Maar ik zie me wel nog eens een theaterstuk regisseren.

Kwaliteit op televisie is overigens niets nieuws. In 1993 filmde ik in Amerika Ethan Frome en vervolgens Golden Gate. Naar die film ging niemand kijken. Ik zag het niet zitten om in Hollywood met de pet rond te gaan. Bovendien woonde mijn familie in Engeland. Dus keerde ik terug. In Engeland kon je toen al mooie dingen maken voor de televisie. Die tv-films en reeksen gingen uit van de kracht van het scenario en niet van de bekendheid van de acteur. Ik heb Prime suspect in geen jaren meer gezien maar volgens mij staat die tv-film nog steeds als een huis.

in de zalen vanaf 28 september 2011. Avant-première Kinepolis, UGC Gulden Vlies van 21 > 24 september 2011)