Een eigentijds sprookje van de Dardennes

Je kunt er een klok op gelijkzetten: om de drie jaar dingen Luc en Jean-Pierre Dardenne met nieuw werk naar een Gouden Palm. Of Le gamin au vélo in navolging van Rosetta en co in de prijzen valt, weten we zondagavond pas. Maakt het uit? Le gamin au vélo is een nieuw meesterwerk en ongewoon zonnig en hoopvol. Snel een interview voor de wereldpers hun deur platloopt.

Cyril is bijna twaalf en er valt geen land met hem te bezeilen. Hij moet en hij zal uit het kindertehuis weglopen en zijn vader zoeken. Want het kan toch niet dat vader niet meer voor hem wil zorgen? Heel diep raakt je de razernij van Cyril, zo vreselijk alleen op de wereld, zo ontzettend goed vertolkt door de jonge Thomas Doret. En dan gebeurt er iets magnifieks: de zon breekt door in het oeuvre van de broers Dardenne. Cyril botst op Samantha, een coiffeuse met genoeg liefde om zijn woede te sussen.

De zon is dit keer nadrukkelijk aanwezig en dat lijkt de sfeer van de film helemaal te veranderen. De opnames gebeurden in de zomer. Wat voor gevolgen had dat?
Luc Dardenne: Het licht was anders. De mise-en-scène was misschien niet anders, maar de acteurs speelden wel anders. De kostuums zijn anders. We wilden de zomer ook voor de bomen. Er zijn nogal wat scènes in een bos en we wilden geen winter- maar een zomerbos. Er zijn redelijk veel buitenscènes en fietsen op een mooie zomerdag is niet hetzelfde als fietsen in de regen. Het eerste is plezant, het tweede doet denken aan afzien en Parijs-Roubaix-toestanden. Tijdens het schrijven hebben we echt rekening gehouden met de warmte en het licht of met het feit dat we veel meer huid, blote benen en zweet zouden filmen dan anders.

Kozen jullie voor het bos als locatie door de connotatie met sprookjes?
Jean-Pierre Dardenne: Deels wel. Men associeert het bos vaak met natuur, rust en evenwicht. Maar Cyril vindt er iets heel anders: het gevaar. Zoals in een sprookje. Samantha zou de goede fee kunnen zijn.
Luc: We hebben even overwogen om de film 'Conte de notre temps' ('Een eigentijds sprookje', nr) te noemen maar uiteindelijk vonden we dat te abstract.

Drama gaat doorgaans crescendo. Le gamin au vélo is een subliem decrescendo. Is het moeilijker om te boeien als de lucht opklaart?
Luc: Nee.
Jean-Pierre: Een film moet een uitdaging blijven. De uitdaging was deze keer om de sussende invloed van Samantha op Cyril te tonen. Dat hadden we nooit eerder gedaan. Hoe film je dat de liefde van Samantha die jongen kan redden zonder dat het gemaakt lijkt? Dit soort situaties komt veel sneller gekunsteld over dan spannende scènes. Je hebt de neiging om de dingen te nadrukkelijk te maken.
Luc: Er is ook een weerhaak. Eindigen met algehele rust vonden we niet kunnen. Vergeet niet dat er nog iemand met wraakgevoelens rondloopt. Kijk naar Oresteia: in een tragedie is het nooit voorbij.
Jean-Pierre: We hebben lang over het einde gepraat. We hadden veel meer duisternis aan het verhaal kunnen toevoegen, maar dat boeide ons niet. Het leek veel interessanter om te tonen hoe de liefde die jongen helpen kan, hem weer kind kan laten zijn. Daarvoor worstelde hij met vragen waar een kind niet mee zou mogen worstelen in een stabiele samenleving.

Cyril is onhandelbaar, tegelijkertijd bewonder ik zijn razernij. Wat een levenskracht.
Luc: Hij legt zich niet neer bij zijn lot en dat is bewonderenswaardig. De jongen weet zelf niet goed wat hij wil. Eigenlijk verlangt hij eenvoudigweg bemind te worden. Maar hij is zich slechts bewust van de noodzaak om zijn vader terug te vinden. Die moet voor hem zorgen. Die houding is begrijpelijk. Zoals élk kind begrijpt hij niet dat hij niet meer gewild is, dat zijn vader zonder hem verder kan. Vandaar de verwoede poging om zijn vader terug te vinden. Hij heeft tijd nodig om in te zien dat Samantha hem wel graag kan zien. Dat is normaal. Hij zocht haar niet op om bij haar te zijn, maar om beter naar zijn vader te kunnen zoeken. Kortom, de toeschouwer in de zaal ziet een jongen de liefde ontdekken.

Is die woede courant bij kinderen in een tehuis?
Luc: We mochten geen geplaatste kinderen filmen. Alle kinderen zijn figuranten. Maar we zijn wel meerdere keren naar een instelling geweest. De directrice legde ons uit dat de kinderen wel graag naar een gastgezin gaan, maar worstelen met een gigantisch loyauteitsconflict. Een kind weigert te begrijpen dat zijn ouders hem achtergelaten hebben. In een gastgezin kan hij het goed hebben, maar de pleegouders graag zien voelt aan als verraad van de biologische ouders. Volgens de directrice hebben we er geen idee van hoe groot dat probleem voor een kind kan zijn. Soms doen ze stommiteiten opdat ze toch maar verstoten zouden worden.
Cyril wil zijn vader. Hij zal heel ver moeten gaan om te beseffen dat hij er alleen voor staat tenzij hij voor Samantha kiest. Hij ontdekt dat zij hem graag ziet én vooral dat hij haar graag kan zien.

Zie ik hier een weerkerend motief? De protagonist die denkt dat hij of zij er heel alleen voor staat, maar zijn probleem of zelfs 'de wereld' veel beter zou aankunnen door met iemand samen te spannen?
Luc: Daar gaan bijna al onze films over. Dat doen we niet met opzet. Pas toen ik de eerste montage zag, viel me op hoe vreselijk alleen het hoofdpersonage alwéér is. Denk aan de scène waarin Cyril het lege appartement van zijn vader doorzoekt!
Er kijken wel opvoeders naar hem om. Hij heeft een bed, een school, krijgt te eten. Maar de eenzaamheid gaapt. Zo de leegte in jezelf voelen, dat moet hard zijn.

Vier keer krijg je kort een streep Beethoven te horen. Gebeurt dat op speciale momenten?
Jean-Pierre: De muziek komt telkens aan het einde van een beweging en het begin van een nieuwe. De eerste keer na het gevecht en de vluchtpoging. De tweede keer nadat hij terugkomt van zijn vader. Het zijn momenten waarop Cyril nood heeft aan berusting en kalmte. De muziek reikt aan wat hij nog niet heeft.
Luc: We zijn eerder al eens aan dit project begonnen, we hebben er dus lang over kunnen nadenken. De muziek biedt troost. Cyril moet opnieuw kind kunnen zijn, maar dat kan pas als hij niet langer bang is. Daar kan Samantha bij helpen. Maar dat heeft hij in het begin niet door. Samantha is de muziek.

Is het jullie de voorbije weken door het hoofd geschoten dat jullie opmars precies vijftien jaar geleden begon met de première van La promesse in de Quinzaine des réalisateurs?
Luc: Is dat echt al vijftien jaar geleden? We waren zelf tevreden met La promesse, maar vroegen ons af of pers en publiek wel geïnteresseerd zouden zijn in zwartwerk, migranten, mensen in relatieve armoede, een vader en een zoon. Op de eerste vertoningen in Cannes waren slechts drie Belgische journalisten aanwezig. Geen pretje. Maar een dag later zweeg de krant La Libération over de films in competitie en gaf alle aandacht aan La promesse. Daarna ging de bal aan het rollen.
Ik herinner me ook dat de mensen weigerden Olivier Gourmet te begroeten. Ze dachten dat het een documentaire was en dat wij Olivier en Jérémie Renier van de straat hadden geplukt. Die mythe deed de ronde. Ik hoor het een dame nog zeggen: "Ik zeg daar geen goeiedag tegen na alles wat hij heeft gedaan." En Olivier maar tegenstribbelen: "Maar ik ben acteur!" We hebben ons toen goed geamuseerd.

Zalen: Kinepolis, Arenberg, UGC De Brouckère, UGC Gulden Vlies/Toison D’or, Vendôme