Eerherstel voor Monte Hellman

Offscreen, hét festival voor de liefhebber van onalledaagse en ongewone cinema, gaat de tweede week in met een gast van formaat. Monte Hellman is de strafste Amerikaanse regisseur die niemand kent. Met Two-lane blacktop draaide hij in 1971 een roadmovie die nog altijd niet is voorbijgesneld. The shooting, met Jack Nicholson in de hoofdrol, verzoende de western met het existentialisme. In Brussel gaat binnenkort ook Hellmans eerste langspeelfilm in ruim twintig jaar in première: Road to nowhere.

Van de bewondering van Sam Peckinpah en Quentin Tarantino wist Monte Hellman zich verzekerd. Zoals Martin Scorsese en vele anderen draaide hij zijn eerste films voor de legendarische B-filmkoning Roger Corman. In tegenstelling tot andere New Hollywood-regisseurs als Francis Ford Coppola slaagde hij er nooit in om een groot publiek te bereiken. Hellman bedankt voor traditionele scenario's, goedkope psychologie en slappe compromissen en is een van de schaarse talenten die existentiële en minimalistische films kunnen maken zonder te vervelen. Veel heeft de eigenzinnige, onafhankelijke cineast dat kunstje niet mogen opvoeren. Maar is veel niet overschat? Hellman heeft een handvol eigenaardige maar uitstekende films op zijn naam staan. Op een stevige reputatie in kringen van regisseurs en cinefielen heeft hij altijd kunnen rekenen. De laatste tijd is er hoop op beterschap. De belangstelling voor zijn oeuvre groeit. Voor het eerst in jaren kon hij nog eens een film afwerken. Hellman mocht Road to nowhere voorstellen op het filmfestival van Venetië waar hij in de prijzen viel. Bozar ontfermt zich over de avant-première van deze labyrintische film-in-een-film over een jonge filmregisseur die tijdens de opnames van een thriller last krijgt met het onderscheid tussen feit en fictie, met dank aan zijn mysterieuze hoofdrolspeelster.

Is Road to nowhere meer een film noir dan een film over film?
Monte Hellman:Road to nowhere gaat deels over het filmproces én je herkent elementen uit de film noir. Dat was ook al zo in The Player. Andere films over film zijn Otto e mezzo en La nuit américaine. Road to nowhere is hopelijk meer dan die twee dingen. Er is nog een dimensie. In essentie gaat het over de liefde, schreef een recensent.

U deelt de initialen met de regisseur in Road to nowhere. Hoe ver gaan de gelijkenissen?
Hellman:We refereren met opzet naar onszelf. Een van de vertrekpunten voor deze film waren de avonturen die we de voorbije jaren beleefden tijdens het draaien van films. Scenarist Steven Gaydos is een oude medewerker. Het eindresultaat is meer dan het relaas van onze opnames.

Het is allemaal fictie. Maar binnen de fictie kun je een onderscheid maken tussen fictie en de zogenaamde feiten. Dat is duidelijk afgelijnd. Misschien heb je dat niet helemaal door de eerste keer. Kijk een tweede keer en het is duidelijk wie wat doet.

Kijkt u zelf graag meerdere keren naar dezelfde film?
Hellman:Als een film de moeite is om hem een keer te bekijken, dan is hij het waard om meerdere keren bekeken te worden. Als het niet de moeite is om een film meerdere keren te bekijken, dan zie ik hem liever nooit. Sleutelfilms in mijn leven wou ik opnieuw zien zodra ik de bioscoop verliet. Soms deed ik dat ook: A place in the sun (romantisch drama met Montgomery Clift en Elizabeth Taylor, nr), Stavisky (van Alain Resnais, nr) bekeek ik onmiddellijk een tweede keer. Ook vandaag zijn er nog films die ik steeds weer opnieuw bekijken kan: Auf der anderen Seite van Fatih Akin heb ik al een keer of zeven gezien.

Klopt het dat Road to nowhere met een fototoestel is opgenomen? Dat is haast niet te geloven.
Hellman:De Canon 5D Mark 2 is eigenlijk een fotocamera maar je kunt er ook in hoge definitie bewegende beelden mee opnemen. De camera kwam in oktober 2008 op de markt. Begin 2009 werd er op de blogs al druk gesproken over de mogelijkheden om ermee te filmen. Ik overwoog de Canon 5D Mark 2 als tweede camera te gebruiken en schafte zo'n toestel aan. De eerste tests waren zo goed dat we de volledige film met die camera hebben opgenomen. Dat was een primeur. Vandaag is het gebruik van die camera wijd verspreid. Het is een fenomeen.

Zou u de voorbije twintig jaar meer films hebben gedraaid als die camera eerder was uitgevonden?
Hellman:Neen. Dat ik op de kortfilm Stanley's girlfriend na geen films draaide, heeft een andere reden. Te veel projecten raakten niet van de grond. Voor elke film die ik kon maken zijn er wel tien aan de kant geschoven. In 1969 was er zelfs een film die ik voor Roger Corman en American International Pictures zou draaien, die de vrijdag voor de start van de opnames werd afgeblazen.

Waarom lukte het nu wel?
Hellman:Omdat mijn dochter optrad als producer. We zouden hem hoe dan ook draaien.

Road to nowhereging vrijdag in première in het Centre Pompidou in Parijs, straks volgt Bozar. Venetië gaf u een prijs. Grote regisseurs roemen u. Had u een deel van dat soort erkenning niet willen inruilen voor meer toeschouwers?
Hellman:Dat is een moeilijke vraag. Je bent wie je bent. Als je je tot een bepaald type film aangetrokken voelt, dan moet je dat soort films maar maken. Voorspellen wat de mensen zal bevallen, lukt toch niet. De studio's hebben zelf al bewezen hoe dwaas dat spel is. Van de twintig films die Paramount op de markt gooit is er misschien één succesvol. Alleen is die wel succesvol genoeg om al die anderen te compenseren.

Het verschil tussen kunst en commercie is reusachtig. Een goeie ontvangst van een film heeft producenten nooit overtuigd om me geld aan te bieden voor meer films.

Voorvoelde u dat Two-lane blacktop de tijd goed zou weerstaan?
Hellman:Destijds was de plaats van de film in de geschiedenis géén bekommernis. Vandaag is het in zekere zin wel een document: het is een opname van Route 66 en die bestaat niet meer.

Ik ben aangenaam verrast dat mijn werk niet gedateerd blijkt. Ik ken de reden niet. Nu zie ik wel meer films van jaren geleden die nog verbazend fris zijn.

Stoort het u dat men er altijd maar weer Two-lane blacktop uitpikt?
Hellman:Two-lane blacktop verdient zijn populariteit. Op The shooting ben ik minstens zo trots. Op Cockfighter en enkele andere wat minder. Al moet ik op mijn woorden letten. Onlangs zag ik voor het eerst sinds lang Ride in the whirlwind terug en tot mijn verbazing staat die film nog overeind.

Oorspronkelijk was het idee van Two-lane blacktop gewoon een race dwars door het land. Ik weet niet waarom. Misschien heeft het met mijn achtergrond te maken. Mijn vader was een beroepsgokker. Misschien zit dat in mijn bloed. Op dat basisidee na hield ik niet van het aanvankelijke scenario. We hebben het letterlijk weggegooid. De schrijver Rudy Wurlitzer verzon een volledig nieuw scenario.

Ik zou het woord metaforisch niet gebruiken maar de film gaat inderdaad wel dieper dan de plot. De plot is het minst interessante aspect. De inspiratie kwam van Tirez sur le pianiste van François Truffaut. Het gaat over de pijn van iemand met een belemmering om gevoelens uit te drukken en een onvermogen tot communicatie.

Zou u opnieuw voor Roger Corman werken als u de kans kreeg om uw hele carrière over te doen?
Hellman:Roger Corman was the only game in town, de enige bij wie je terechtkon. Er was geen alternatief. Hij was de enige die nieuwe filmregisseurs kansen gaf.

19/2, PSK: Two-lane blacktop (20.00), Road to nowhere (22.00)
20/2, Cinema Nova: Cockfighter (18.00), The shooting (20.00), Ride in the whirlwind (22.00)

Monte Hellman leidt de films zelf in.

FLAGEY
23/3 > 28/4: Two-lane blacktop