Gerard-Jan Claes & Olivia Rochette: 'Liefde is een vorm van fictie'

Op het Filmfestival van Berlijn gaat vrijdag Kind hearts in wereldpremière: een liefdesdocumentaire over een jong Brussels koppel tijdens dat bewogen eerste jaar na de middelbare school. Regisseurs Olivia Rochette en Gerard-Jan Claes vertellen over hun bijzondere werkproces. “We zouden het moeilijk vinden om zonder elkaar films te maken.”

Verliefd zou ik het niet noemen, maar ik hou wel van u,” zegt Billie tegen Lucas in de guinguette van het Park van Vorst. Hoewel ze amper afgezwaaid zijn aan de middelbare school, zijn ze al een hele poos een koppel. Is het gek om al aan samenwonen te denken? Is het raar om bezorgd te zijn over 'saaier worden' en 'in herhaling vallen'? In het taaltje dat alleen de Vlaams-Brusselse jeugd van vandaag machtig is (het regent 'nices' en 'kweenies') tasten Billie en Lucas even onzeker als zacht en oprecht hun relatie af op verschillende tijdstippen.

Met het leven van Billie Meeussen en Lucas Roefmans als basismateriaal draaiden Olivia Rochette en Gerard-Jan Claes een intieme, ongedwongen film over de liefde en de twijfels, de spanning en onzekerheid die bij dat speciale eerste jaar na de middelbare school horen. Het Filmfestival van Berlijn, bijna zo hoog aangeschreven als dat van Cannes en Venetië, is onder de indruk. Het gunt Kind hearts een plek in het op jongeren afgestemde Generation-luik.

Het regisseursduo Rochette-Claes maakte naam met Rain (2012) en Mitten (2019), twee bekroonde documentaires over choreografe Anne Teresa De Keersmaeker en haar gezelschap Rosas. Kind hearts is wel veeleer verwant met Grands travaux (2016), hun film over de leerlingen van het Hoofdstedelijk Instituut Anneessens-Funck. “Kind hearts vloeit zelfs rechtstreeks voort uit een scène uit Grands travaux,” vertelt Olivia Rochette. “Op een gegeven moment telefoneerde een leerling met zijn vriendin en had een heel mooi, ontroerend en kwetsbaar gesprek over eventueel samenwonen. Die scène bracht ons op ideeën. In het begin hadden we geen concrete personages of locaties voor ogen. Een documentaire over de alledaagse liefde, over een relatie tussen jonge mensen, dat was het idee.”

Hoe kwamen jullie dan uiteindelijk bij Billie Meeussen en Lucas Roefmans uit?
GERARD-JAN CLAES: We hebben op scholen rondgelopen en in klassen geobserveerd. We doen dat graag. Lucas viel ons eerst op. Hij was een van de jongens die uit zichzelf naar ons toe kwamen. Met een selectie van jongeren die ons intrigeerden, hebben we beeldtesten gedaan. Sommige documentairemakers halen pas na maanden research en voorbereiding hun camera boven. Wij doen dat meteen. We willen meteen zien hoe iemand een beeld wordt en hoe hij of zij zich tot de camera verhoudt. Bij Billie en Lucas viel alles meteen op zijn plaats. De balans zat ook goed: Lucas is eerder open en extravert, Billie meer timide en wat mysterieus.

Weinig is zo broos en intiem als een eerste liefde, een eerste relatie. Billie en Lucas delen dat met jullie en straks met de Berlinale. Hoe kregen jullie hen zover?
CLAES: Op dag één kan je die intimiteit niet 'eisen'. We zijn daar met z'n vieren naartoe gegroeid tijdens een proces. Op een gegeven moment weten wij beter wat ze zoeken en zij beter wat er van hen verwacht wordt. Er ontstaat een vertrouwensband en dan wordt die intimiteit mogelijk.
Met Grands travaux vonden we een manier van werken die veel weg heeft van een workshop. Ons vertrekpunt wordt concreter naarmate we onze personages vinden. Dan zoeken we samen naar scènes. Die zoektocht houdt het midden tussen observatie en meer geënsceneerde taferelen. Ik gebruik het woord 'workshop' omdat we echt samen zoeken. In het begin weten we niet waar we zullen uitkomen. Sommige zaken mislukken, sommige leiden ons te ver van wat we beogen. Na verloop van tijd ontstaat er een scène die werkt. Die geeft aanleiding tot de volgende en zo bouw je blok per blok een film op. Het docu­­mentaire karakter blijft belangrijk. Het materiaal waarmee we aan de slag gaan, blijft het leven van personages.

Waarom spreken jullie over personages en niet over personen?
CLAES: Omdat ze uiteindelijk wel in een film terechtkomen. Er komt verbeelding aan te pas. Het is een vorm van fictionaliseren.
OLIVIA ROCHETTE: We tonen slechts een deeltje uit hun leven. Er valt nog veel meer te vertellen over Billie en Lucas. Ze zijn veel meer dan wat wij tonen. We belichten slechts een facet. Ons abstracte vertrekpunt was een liefdesverhaal. We hebben veel uitgeprobeerd, in het begin ook om hen beter te leren kennen, om een manier van werken te vinden. We zijn ook aan de slag gegaan met stukjes dialogen uit soaps en melodrama's. Dat zit uiteindelijk niet in de film. De gesprekken en dialogen in de film zijn wel degelijk hun woorden en er was geen scenario.

Betekent dit dat het ook heel verkeerd had kunnen aflopen tussen Billie en Lucas? Bestond de kans dat jullie de film 'Cruel hearts' hadden moeten noemen?
ROCHETTE: De titel Kind hearts was er voor de film klaar was. Het idee was om te focussen op een relatie die in se niet spectaculair is. Begrijp dat niet verkeerd, Billie en Lucas zijn mooie en bijzondere personen. Maar het was de bedoeling om te vertellen over een alledaagse liefdesrelatie zonder grote problemen of drama. We konden niet weten dat ze tijdens de draaiperiode uit elkaar zouden gaan en dat hun breuk zo'n zacht verloop zou hebben. Dat is gewoon gebeurd. De titel is bij de film blijven passen.

Waarom een Nederlandstalig koppel uit Brussel en, ik zeg maar wat, geen Chinees uit Antwerpen?
ROCHETTE: Het had even goed een Franstalig koppel kunnen zijn. We zijn met Billie en Lucas verdergegaan, omdat we iets zagen in de eerste ontmoeting en de eerste testen. En waarom Brussel? Het is misschien maar een detail, maar we hebben Billie en Lucas ontmoet op het Maria-Boodschaplyceum. Gerard-Jan en ik hebben daar ook schoolgelopen. We hebben altijd in Brussel gewoond en gewerkt. We houden ervan om hier films te maken. Brussel heeft zoveel verhalen.
CLAES: Het was spannend om ons eens op een terrein te begeven dat heel herkenbaar is voor ons en daar de filmische ruimte van te maken.
ROCHETTE: We zijn geen choreografen. Een film maken over dans heeft iets magisch voor ons. Kind hearts ligt dichter bij onze eigen leefwereld. De locaties, de parken, de cafés, pizzeria La Luna… we komen daar zelf ook. We kijken met andere woorden ook een beetje naar onszelf. Het lijkt een eenvoudig project, maar net dit aspect was best uitdagend.

In een gesprek over relaties en liefdes gebruiken we nogal makkelijk clichés. We hebben de neiging om van elke relatie een verhaal te maken.
CLAES: Liefde an sich is een vorm van fictie die we dag in, dag uit beleven. We creëren een liefdesverhaal in ons hoofd. Ons eigen liefdesverhaal. Daar horen ideeën en zienswijzes bij die niet van ons zijn, maar aan een grotere gemeenschap toebehoren. Olivia verwees daarnet naar soaps. We vinden het mooi hoe een grotere gemeenschap in soaps, popmuziek en noem maar op vorm probeert te geven aan iets wat eigenlijk niet kan worden vormgegeven. Dat spreekt ons aan.
Jongeren moeten bovendien hun toetreding tot de volwassen wereld nog onderhandelen. Hun instrumenten, hun woorden en argumenten kunnen cliché klinken, maar daarom zijn ze nog niet onoprecht. Een cliché kan worden bestempeld als iets onpersoonlijks, maar voor ons ligt in het gebruik van het onpersoonlijke iets heel persoonlijks. Die wat abstractere achtergrond is zeker een onderdeel van de film.

Wat verwachten jullie van de Berlinale?
CLAES: De programmatoren vinden het een bijzondere film, maar het blijft spannend om hem voor het eerst te presenteren. Ik ben er best benieuwd naar hoe een groot publiek zal reageren op ons kleine, fijne verhaal. Hoe zullen de gevoeligheid en het detail ontvangen worden?

Zijn Billie en Lucas er klaar voor?
ROCHETTE: Uiteraard hebben ze de film al gezien. Ze zijn er heel blij mee. Lucas noemt het een document van de mooiste tijd van zijn leven. Hij heeft natuurlijk nog een heel leven te doorlopen. (Lacht) Voorts weten we zelf niet wat we kunnen verwachten. Elke film heeft een eigen leven.

Dat jullie na de filmschool samen een film regisseerden is niet onlogisch. Ongewoner is dat jullie samen films zijn blijven maken. Wat maakt jullie samen sterker dan solo?
CLAES: Er is zeker complementariteit. Olivia maakt de beelden. Haar gevoeligheid sluit mooi aan bij de films die ik wil maken. Ze zal beamen dat het in zekere zin onze beelden zijn. Ik kan niet nadenken zonder de beelden die ze maakt. Qua karakter vullen we elkaar aan: Olivia is pragmatischer, ik ben iets cerebraler. Een goede mix. Ik zou het moeilijk vinden om zonder Olivia films te maken.
ROCHETTE: Zouden we solo beter zijn dan samen? Geen idee. Op enkele kleine schoolwerkjes na hebben we nooit apart een film gemaakt. Dat komt niet eens in mij op.

KIND HEARTS
10 > 20/2, Berlinale, www.berlinale.de