Michel Hazanavicius over The Artist: ‘Stomme film is ultieme vorm van cinema’.

Een van de films die het voorbije festival van Cannes kleur gaven was vreemd genoeg in zwart-wit. 'The Artist' is een onweerstaanbare pastiche van de stomme film uit Hollywood. Er wordt niet in gesproken, pancartes moet je op weg helpen en zelfs het beeldformaat is aangepast. Maar laat dat niemand afschrikken. 'The Artist' is sprankelend entertainment met zowel melodramatische scènes als momenten die je laten glimlachen van hier tot in Parijs. Parijs? De hommage aan het Hollywood van de jaren 1920 is de gerealiseerde droom van de Fransman Michel Hazanavicius.

De Fransman Jean Dujardin kreeg in Cannes de prijs voor beste acteur voor zijn vertolking van George Valentin in het spetterende The Artist. George Valentin lijkt als twee druppels water op Douglas Fairbanks. Hij is dé ster van de stomme film, het publiek eet uit zijn hand. Maar wanneer de gesproken film zijn intrede maakt, gaat het plots steil bergaf. De omgekeerde beweging maakt Peppy Miller, het personage van Bérénice Béjo, de ravissante echtgenote van regisseur Michel Hazanavicius. Zij schopt het van figurante tot Hollywoods lieveling. Daardoor lijkt de romance tussen beide de kans niet te krijgen om te ontluiken.

Opa
"Mijn opa nam me als kind regelmatig mee naar een bioscoop in Parijs die zich specialiseerde in stomme films. Ik was op jonge leeftijd al in de ban van Charlie Chaplin en Buster Keaton. Ik was toen al geboeid door de manier van vertellen, door de speciale vorm van expressie die je niet terugvindt in de gesproken film. Toen ik regisseur werd bleef ik de stomme film de ultieme vorm van cinema vinden. Ik hou niet van die tijd maar wel van de cinema van die tijd. Cinema stond nog in haar kinderschoenen. De mensen moesten wel creatief zijn: er moest nog zoveel uitgevonden worden. Er was ook nog geld. Charlie Chaplin die meerdere absolute pareltjes maakte, kon het zich veroorloven om de opnames een dag stil te leggen tot hij een goed idee vond" vertelt Hazanavicius.

"De gouden periode van de stille film ligt voor mij tussen 1924 en 1929. Rudolph Valentino was net als Douglas Fairbanks of Gloria Swanson een heel grote ster. En ik heb een zwak voor Lon Chaney en dan vooral zijn vertolking in het wonderlijk meesterwerk The unknown van Tod Browning. Maar de echte sterren waren de regisseurs. Het is bij uitstek een filmvorm waarbinnen regisseurs zich konden uitleven. W.F. Murnau, Sergei Eisenstein, Fritz Lang, Alfred Hitchcock, Raoul Walsh, Jozef von Sternberg, Ernst Lubitsch: de lijst fantastische regisseurs is lang."

In het hol van de leeuw
Ooit een stomme film maken was een droom van Hazanavicius. "Met Jean Dujardin en Bérénice Béjo werken, deed me geloven dat ik alvast twee acteurs had die de uitdaging konden aangaan. Omdat mijn twee O.S.S.-films een groot succes waren in Frankrijk was er een mogelijkheid om een wat zotter project voor te stellen. Ik had het geluk een producent te vinden die het avontuur aandurfde. Toen Thomas Langmann het budget niet rond kreeg, stelde hij voor om een andere film te maken of een kleinere versie. Toen ik smeekte dat niet te vragen, stak hij zijn eigen geld in het project. Dat was heldhaftig."

De Fransen hebben hun eerbetoon aan de Amerikaanse stomme film in Hollywood gedraaid. "Via een vriend wist ik dat in Amerika draaien minder duur is dan algemeen wordt gedacht. Alle figuranten, auto's, voorwerpen die we daar vonden, zijn een grote meerwaarde gebleken voor de film. We hebben gefilmd in de slaapkamer van Mary Pickford! Voor iemand die zielsveel van filmgeschiedenis en van de geschiedenis van de Amerikaanse film houdt, was het zoeken naar locaties een godsgeschenk. We hebben het kantoor van Chaplin bezocht, de studio's waar The gold rush en City lights zijn opgenomen, de studio's waar Douglas Fairbanks thuis was,.... Ook al moet er achteraf gewoon gewerkt wordt, er waren ook momenten dat we elkaar moesten in de arm knijpen om te weten of we niet aan het dromen waren."

Diefstal
Anno 2010 een stomme film maken ligt niet voor de hand. Hazanavicius begon met een studie van de stomme film. "Ik heb vooral veel films bekeken om de regels en codes te begrijpen. Wat laat het formaat toe? Wat zijn de valkuilen? Welke mogelijkheden heb ik? Tot waar reikt mijn speelruimte? Daarna moest ik mijn film maken, mijn verhaal vertellen en niet anderen imiteren. Daarbij gebruik ik wel alles wat voor handen is. Wat sommigen een hommage noemen, is vaak pure diefstal." Na wat aandringen geeft de cinefiele regisseur voorbeelden. "De scène waarin Peppy Millar haar hand in Valentins vest steekt die over een paspop hangt, komt uit het heerlijke Seventh heaven van Frank Borzage. Ik pikte ook een shot uit Dr Mabuse van Fritz Lang omdat ik het nodig had. Ik zie geen probleem zolang het stelen met goede smaak gebeurt en de film ten goede komt. En daarbij, die regisseurs zijn toch al dood."

Kuifje
Geloof het of niet maar een hond die trucjes kent, steelt een keer of vier de show. "Een man met zijn hond, dat zien we niet vaak meer in film. Ik ben er wel voor te vinden. De hond verandert het silhouet van het hoofdpersonage. Ze vormen grafisch een koppel. Zo'n twee-eenheid creëert mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld ook aan Kuifje en Bobby. Tussen haakjes, ik ben er van overtuigd dat Hergé zich voor Kuifje door de stomme film Spione van Fritz Lang heeft laten inspireren."

Voor de derde keer deed Hazanavicius een beroep op Jean Dujardin, in Frankrijk een beroemdheid. "Dujardin is een van de weinigen in de geschiedenis van de film die zowel goed is in close-up (het hoofd) als in een wide shot (het lichaam). Dat is zeldzaam. Peter Sellars, Charlie Chaplin hadden dat ook. We waren zo op elkaar ingespeeld dat ik nog maar iets moest denken of hij voerde het al uit. Nog voor ik mijn mond geopend had! Een Amerikaan die ons bezig zag vergeleek ons met Fellini en Mastroianni of De Niro en Scorsese. Een mooier compliment kan ik me niet inbeelden."

De schatkamer van Cinematek

Een van de grootste schatkamers met stomme of stille films zijn de archieven van Cinematek. De Brusselse instelling conserveert en restaureert niet alleen een collectie met internationale faam. Ze getroost zich ook grote inspanningen om die filmschatten met het publiek te delen. Bijna dagelijks worden er stille films vertoond mét zoals vroeger begeleiding op piano. Het is een luxe die je in niet veel steden hebt. Nog tot eind deze maand loopt er een cyclus rond Lilian Gish. Zij groeide via hoofdrollen in onbetwiste filmklassiekers als The birth of a nation en Intolerance van D.W. Griffith tot een van de grote sterren van de stille film.

'The First Lady of the Silent Screen' brak na Orphans of the storm met filmpionier Griffith, om in Victor Sjöströms The scarlet letter en The wind, en in King Vidors La bohème meer volwassen personages te spelen. Ze vluchtte naar het theater toen haar eerste geluidsfilms geen succes kenden. Verder kunt u deze maand Eisensteins revolutionaire montagetechnieken ontdekken in Stachka ("De staking") of de visueel, extravagante decors in het expressionistische meesterwerk Das Cabinet des Dr. Caligari van Robert Wiene. The marriage circle van Ernst Lubitsch is de favoriete Ernst Lubitsch-film van Chaplin, Kurosawa en Hitchcock. Hou het vooral niet stil.

zalen: Kinepolis, UGC De Brouckère, UGC Gulden Vlies, Vendôme.