Regisseur Asghar Farhadi: ‘Vrouwen in Iran nemen belangrijke plaats in’

De Iraanse regisseur Asghar Farhadi is de rijzende ster in het internationaal circuit. 'About Elly' werd zowat in elke land met een filmcultuur goed onthaald. Op de voorbije Berlinale was zowat iedereen het er over eens dat opvolger 'A separation' de Gouden Beer moest winnen. Hetgeen ook gebeurde.

De jury stak zijn bewondering niet onder stoelen of banken en bekroonde de cast collectief met de Zilveren Beren voor beste acteur en actrice. Asghar Farhadi blijft er opvallend nuchter bij. "Ik stel de vragen, wees niet lui en zoek zelf je antwoorden."

In A separation verlaat Simin haar man Nader omdat hij weigert haar en haar dochter te vergezellen naar het buitenland. Zijn vader is dement en hij wil hem niet achterlaten. Als hij een arme jonge vrouw inhuurt als verpleegster, belandt de familie door ongelukkige omstandigheden in een juridisch moeras, waarin het soms rechtvaardiger lijkt om te liegen en een slechte afloop hoe langer hoe meer onvermijdelijk lijkt. Geen van de karakters bedoelt het slecht. Elke keuze lijkt min of meer gerechtvaardigd maar de optelsom mondt uit in tragische situatie.

Wie de Iraanse cinema gelijk stelt met contemplatieve, trage films met een politieke boodschap voor de goede verstaander, komt bedrogen uit. De manier waarop het drama escaleert tot catastrofe en de oorzaak van de escalatie houdt nauw verband met de complexe sociale, juridische, culturele en religieuze aspecten van de Iraanse maatschappij maar het verhaal en de thematiek zijn universeel.

Had A separation zich ook in Brussel kunnen afspelen?
Farhadi: Sommige verhalen zijn geldig voor de hele wereld en kunnen zich eender waar op aarde afspelen. Een goed voorbeeld zijn verhalen met de klemtoon op de relaties tussen mensen. Met name de relatie tussen man en vrouw, de oudste relatie uit de geschiedenis van de mens, is overal onderwerp van debat of voer voor gesprek.

Ik vind het erg grappig dat we al eeuwen koppels vormen en toch geen enkele ervaring lijken te hebben. Elk nieuw koppel lijkt verplicht te zijn om alles opnieuw uit te vinden. Om een lang verhaal kort te maken: zelfs een toeschouwer die totaal niet vertrouwd is met de Iraanse cultuur vindt via deze invalshoek een ingang tot mijn film.

Maar de lokale context beïnvloedt toch het verloop?
Farhadi: Naast die universele invalshoek is er een lokale invalshoek. Uiteraard gaat een buitenstaander niet alle kronkels en subtiliteiten zo goed verstaan als een Iraniër. Maar als hij een beetje nieuwsgierig is vormt dat geen obstakel.

Aan de opnames is veel onderzoek voorafgegaan. Tijdens het schrijven van het scenario was ik kind aan huis bij de verschillende tribunalen. Naast me zat bijna constant een juridische raadgever. We hebben veel gediscussieerd. In Berlijn merkt niemand het op als ik een gerechtsprocedure verkeerd voorstel maar in Iran wel. Ik zeg niet dat ik exclusief voor de Iraniër werk. Ik zeg alleen dat ik de lat zo hoog leg: een Iraniër die het juridisch systeem kent, mag me niet betrappen op fouten of slordigheden.

Ik ben er rotsvast van overtuigd dat er onder volkeren veel meer gelijkenissen dan verschillen bestaan. Ook al doen politici zowat overal ter wereld vooral hun best om de verschillen in de verf te zetten, ik zie dat anders. Daarom probeer ik onderwerpen te kiezen uit de grote vijver van dingen die we gemeenschappelijk hebben.

De collectieve Zilveren Beren voor de cast vielen niet uit de lucht. In About Elly werd ook al zeer goed geacteerd. Hoe gaat u met acteurs om?
Farhadi: Ik neem doorgaans de tijd om mijn acteurs uit te kiezen. Ik kijk meer naar hun spelcapaciteit dan naar een gezicht of een lichaam. Ik probeer mijn acteurs niet lastig te vallen met mijn algemene bedenkingen en mijn visie op de film. Ik vind niet dat de acteurs de diepere betekenis van een film moeten kennen. Ze moeten zich concentreren op de persoonlijkheid en de beweegredenen van hun personage. Ik probeer me aan te passen aan elke acteur, aan zijn manier van zijn en van werken. Wel hecht ik onveranderlijk veel belang aan de repetities. Daar is het dat de acteurs in de huid kruipen van hun personage. Die aanpak hou ik wellicht over aan mijn tijd in het theater. Tijdens de repetities kan er gediscussieerd worden. Tijdens de opnames is daar geen tijd meer voor.

Geen enkel personage bedoelt het slecht in A seperation. Toch loopt het in het honderd. Hoe tragisch.
Farhadi: A separation is moderne tragedie. In de Griekse tragedie zie je een strijd tussen goed en kwaad. In de moderne tragedie zie je eerder een strijd tussen goed en goed. De mensen in de film menen het goed. Ze proberen integer en correct zijn. Maar dat lukt niet altijd. De omstandigheden zijn zwaar. Het contrast tussen droom en daad, tussen willen en doen, tussen waar we naar streven en wat we effectief doen, boeit me mateloos.

Aan wiens zijde staat u?
Farhadi: Het is niet dat ik zelf geen mening heb, maar ik probeer mijn oordeel te verbergen. Als ik partij kies, heeft u geen rol meer te spelen. Ik wil de kijker laten oordelen. Ik stel de vragen, wees niet lui en zoek zelf je antwoorden.

Meestal etaleert een kunstenaar in de film, het boek, het toneelstuk wél zijn kijk op de wereld. Zijn antwoord is uniek. Ik geloof dat er miljoenen antwoorden mogelijk zijn en dat daar veel juiste antwoorden tussen zitten. Ik verkies die miljoenen mogelijkheden boven één enkel antwoord.

In A seperation en About Elly zijn het telkens vrouwen die de dingen in beweging zetten. Toeval?
Farhadi: Twee keer zijn het de vrouwen die met hun initiatief de dingen doen bewegen, het drama in gang zetten. Tijdens het schrijven maak ik nochtans geen onderscheid tussen man of vrouw. Ik scheer alle personages over dezelfde kam. Ik wil de karakteristieke eigenschappen van het personage eer aan doen en kijk niet naar het geslacht.

Ook in mijn eerste films die u niet gezien hebt, zijn vrouwen daadkrachtig. Wellicht is dat geen toeval. Maar ik geef het u op een blaadje: ik doe het niet bewust. Volgens mij hebben vrouwen een erg belangrijke rol in drama. Zo voel ik het aan. Meer kan ik daar niet over zeggen.

Hoe reageren Iraanse vrouwen op uw vrouwelijke personages?
Farhadi: Ik stelde er de film voor in een ngo van vrouwen. Zij stelden vragen over de personages, niet speciaal over de vrouwen. U hecht teveel belang aan de vrouwelijke personage omdat u als westerling een beeld heeft van de vrouw in Iran dat niet strookt met de werkelijkheid. Hier denkt men dat vrouwen thuis opgesloten worden maar dat is flagrant verkeerd. Het komt hier en daar wel voor maar door de bank genomen nemen vrouwen in Iran een belangrijke plaats in. Ze hebben een sociaal leven dat actiever is dan dat van de mannen. Aan onze universiteiten studeren meer vrouwen dan mannen.

Kunnen films dat verkeerd beeld bijstellen?
Farhadi: Een vrouw echt kennen is hoe dan ook al erg moeilijk. Ik weet wel zeker dat je een heel onvolledig beeld krijgt van de vrouw als je alleen maar naar films kijkt. Nu is het wel zo dat het beeld van de Iraanse vrouw uit de film al iets dichter bij de werkelijkheid staat dan het beeld dat de westerse media ophangen. Dat beeld is zéér onvolledig.

Een vriendin woonde sinds haar vijfde in de Verenigde Staten. Enkele jaren geleden reisde ze voor het eerst terug naar Iran. Ze is er blijven hangen! Dit maar om u te zeggen dat de mensen uit de stedelijke middenklasse ondanks de politieke strubbelingen ginder niet zo heel anders leven dan hier.