Regisseur Laure Portier maakte een film over haar broer: ‘Met liefde, maar niet meegaand’

Elke week serveren we u hier een portie Smalltalk, een korte babbel met een artiest in zijn favoriete café. Vandaag praat regisseur Laure Portier in Bozar Café Victor over de documentaires die ze maakte over haar broer en oma, en over de plannen voor haar eerste fictiefilm.

Ze komt hier geregeld voor een vertoning in Cinematek, zegt regisseur Laure Portier (38) nadat we ons geïnstalleerd hebben in een kalme hoek van het chique Bozar Café Victor. Maar ze zit er ook dikwijls ’s ochtends in alle rust te schrijven, onder meer aan haar scenario’s. Portier is geboren in het Franse departement Deux-Sèvres, maar woont in Brussel sinds 2005, toen ze kwam studeren aan de filmschool INSAS. Na haar afstuderen werd ze camera-assistent en werkte ze mee aan verschillende langspeelfilms.

We spreken elkaar een week of twee vooraleer Portiers documentaire Soy libre in de Belgische zalen komt, met een première in Cinema Palace, enkele maanden nadat de film in Frankrijk uitkwam. Maar ze heeft er al een lange rondgang op zitten, die haar verschillende bekroningen opleverde, op festivals in België en in het buitenland.

Haar jongere broer, het onderwerp van de film, was minder enthousiast. “Hij zei dat hij zich de film anders had voorgesteld. Dat er iets beters te maken was met het verzamelde materiaal. Maar hij was wel blij dat de film, ons project, af was geraakt.”

De reactie is tekenend voor het karakter van Arnaud, die we in de documentaire leren kennen als een eigenzinnige rebel met een hoekige persoonlijkheid – in grote mate gevormd door een moeilijke jeugd. Zijn zus begon hem te filmen in 2012, toen hij net uit de gevangenis Les Baumettes in Marseille kwam, en volgde hem daarna bijna tien jaar lang op zijn zoektocht naar vrijheid, die hem eerst naar Spanje en dan naar Peru voerde.

Soy libre is Portiers tweede film, na de korte en krachtige documentaire Dans l'œil du chien uit 2019. Daarin staat haar grootmoeder centraal, wiens gezondheid ondermijnd wordt door een zware ziekte, waardoor ze duidelijk fysiek aftakelt.

Een logische vraag: vanwaar de keuze om je camera te richten op uw eigen familie?
Laure Portier: Wat me erg interesseert zijn interpersoonlijke relaties. Familiebanden zijn de nauwste banden, er is ook zoveel mythologische beeldvorming rond familie. Ik gebruik wat het dichtst bij mij staat om een verhaal te vertellen, cinema te maken. Tegelijkertijd wou ik ook tijd doorbrengen met mijn grootmoeder en broer, en wilden zij ook meewerken aan deze projecten.
Bij de film over mijn grootmoeder kende ik het einde en was het draaien ervan ook een manier om via een gemeenschappelijk project om te gaan met dat nakende einde, waar ik erg bang voor was. Dans l'œil du chien is een verhaal over rouw. Bij mijn broer wist ik niet hoe de film zou aflopen en hij was een veel actiever onderwerp. Ik was eerst meer arrogant, wilde de grote zus of zelfs een ‘kleine moeder’ zijn die hem zou redden, maar geleidelijk aan raakte onze relatie meer in balans. Zoals dat gewoonlijk gaat bij het volwassen worden.

Arnaud neemt na verloop van tijd ook de camera ter hand, om zichzelf te filmen, onder meer tijdens protesten en plunderingen in Peru.
Portier: Hij had dikwijls opmerkingen over de beelden die ik maakte, dus gaf ik hem een camera om zelf te ondervinden hoe moeilijk het is om te filmen. (Lacht) Toen ik de eerste beelden ontving, besefte ik meteen dat we ermee door moesten gaan, het is verbazingwekkend hoe snel hij allerlei technieken onder de knie had. Nu, als kind bleek uit zijn tekeningen al dat hij visuele feeling had. Ik bewonderde hem toen voor zijn tekenkunst, terwijl hij respect had voor mijn teksten. Van in het begin van het maakproces wist ik dan ook dat zijn tekeningen een belangrijke rol zouden spelen in de film. Ik heb hem toen al gevraagd om het laatste beeld van de film te tekenen, zijn droom voor de toekomst als het ware. Ik moet eerlijk zeggen dat ik op dat moment niet in die droom geloofde, maar het is wonderbaarlijk hoe goed die tekening uiteindelijk past.

Wat die tekening toont, gaan we niet verklappen. Arnauds pad liep wel allesbehalve over rozen en er waren soms ook spanningen tussen jullie, onder meer door discussies over de film zelf. Hoe moeilijk is het om cinema te maken over en met je eigen broer?
Portier: Kijk, het hoofdingrediënt van mijn documentaires is liefde en ik voel een enorme verantwoordelijkheid wanneer ik mijn familie film. Ik hou van mijn broer en wil hem beschermen. Maar dat wil niet zeggen dat ik me inschikkelijk, meegaand opstel. De camera creëert ook wel een zekere afstand. Ik heb hem ook meteen gezegd dat ik nooit in de gevangenis zou komen filmen. Het leven speelt zich hier af, buiten de gevangenis. Maar onze band is wel sterker geworden door de film en ik denk dat die hem ook moed heeft geschonken. Hem heeft geholpen om zich als het ware opnieuw uit te vinden.

Hij lijkt ook wel een acteur, met al die verschillende kapsels en uitgesproken vestimentaire keuzes.
Portier: (Glimlacht) Hij is le roi du style. Hij maakt nu ook zijn eigen kleren. En door hard te sporten, heeft hij als het ware ook zijn eigen lichaam opgebouwd.

Ik heb het gevoel dat je met de film ook een punt maakt dat het persoonlijke verhaal van je broer overstijgt. Bijvoorbeeld over de arme buitenwijken waar Arnaud is opgegroeid.
Portier: Ik vind het inderdaad een heel slecht idee om getto’s te creëren, zoals dat waar Arnaud is opgegroeid. Er is daar zoveel sociale ellende dat het heel moeilijk is om te ademen, want je wordt met zoveel problemen geconfronteerd. Er zijn andere fouten in het maatschappelijke systeem waar ik ook heel kwaad over ben. Op zijn twaalfde was er voor Arnaud al geen plek meer in het Franse onderwijs, waardoor hij in zijn jonge jaren bepaalde basiskennis miste. Op zijn vijftiende wist hij bijvoorbeeld niet wie Hitler was. We groeiden op in een totaal andere wereld. Daarom voelt hij zich bijvoorbeeld ook niet thuis op plekken als een cinema of een theater, terwijl ik me daar volledig op mijn gemak voel.

Je bent op dit moment aan het schrijven aan een fictiefilm. Was het tijd voor iets anders?
Portier: De documentaires die ik maak, vergen heel veel tijd, die me nu ontbreekt. Ik werkte ook veel alleen, ik denk dat ik genoeg had van die eenzaamheid. Ik kijk ernaar uit om meer met een team samen te werken. En ik heb altijd al fictie willen maken.

Ik heb begrepen dat het wel opnieuw gaat over familiebanden, met een autobiografische lading?
Portier: Ik wil in de film nagaan wat een ‘slechte moeder’ is, en wat voor een verwoestend effect zo iemand heeft op een kind. Het gaat over wat er gebeurt als een moeder haar blik afwendt van haar kind, over welke schade dat kan aanrichten. Die fictieve moeder valt niet samen met mijn eigen moeder, nee. Ze is gebaseerd op mijn moeder en grootmoeder, het personage verbindt de twee als het ware. Mijn grootmoeder was een buitengewone grootmoeder, maar ik geloof dat ze een slechte moeder was voor mijn moeder.

U bent ook zelf moeder, van een tienerzoon. Komt er op termijn een film over jullie band?
Portier: Wel, in Cannes (Soy libre was vorig jaar geselecteerd voor de ACID-sectie van het filmfestival van Cannes, red.) liep mijn zoon aan iedereen te zeggen dat hij niet begreep waarom ik geen film over hem heb gemaakt. Hij stelde me zelf ook de vraag of ik ooit een film over hem zou maken. Ik was totaal verrast, had er geen antwoord op. Wie weet. Of misschien maakt hij wel ooit een film over mij. (Lacht)

SOY LIBRE
Dir.: Laure Portier