Viva Riva! Thriller in Kinshasa

De eerste Congolese speelfilm in jaren is een zwoele, snedige thriller over de onderbuik van Kinshasa. In het festivalcircuit is Viva Riva! een hit en in heel wat landen volgt een bioscooprelease. Regisseur, scenarist, producent Djo Tunda Wa Munga kan de gevolgen van zijn koppigheid en liefde voor film amper overzien. Een gesprek over geld, geweld, erotiek, politiek en Congo natuurlijk.

In Congo een speelfilm draaien, was hoe dan ook geschiedenis schrijven. Begin er maar aan als er geen geld is, geen traditie, geen filmschool, geen technici, geen filmacteurs. Van buitenlandse filmcommissies kreeg Djo Tunda Wa Munga bovendien keer op keer te horen dat zijn film te Amerikaans was en dat hij in Mali of Burkina Faso moest draaien.

Maar Munga hield koppig vast aan zijn voornemen om Kinshasa te filmen. "Het hele project was van a tot z een gigantische ervaring. Omdat er zo zelden Congolese films gemaakt worden, zou ik sowieso opgemerkt worden. Maar de afgewerkte film bleek helemaal geen eindpunt. Ik zag Viva Riva! zelf voor het eerst volledig afgewerkt tijdens de wereldpremière op het Festival van Toronto. Pers en publiek waren zeer enthousiast. Er ontstond een buzz. Vier dagen later was de film verkocht aan de Verenigde Staten, Engeland, Canada en Australië. De impact van Viva Riva! was groter dan in onze stoutste dromen. We mochten naar het Filmfestival van Berlijn. De Amerikaanse pers schreef unieke dingen over ons. Langzaam drong tot ons door dat ook de film zelf geschiedenis zou schrijven," vertelt Munga.

De codes
Hoe verklaart hij zelf dat succes? "Helemaal kan ik het niet verklaren. Een stukje mysterie zal er altijd zijn. Maar ik zie wel een aantal oorzaken. Ten eerste is het een genrefilm. Mijn film moest zich tot de Congolezen richten. Het analfabetisme is groot. Een moeilijke film was geen optie. Genrefilms zijn gebaseerd op makkelijke codes maar laten niettemin ook sociaal-artistieke elementen toe. Met andere woorden ik kon best wel iets over Congo vertellen. Vervolgens kan ik alleen maar vaststellen dat wat in Kinshasa werkt ook in de rest van de wereld blijkt te werken. Zelfs in Hong-Kong was de tweede voorstelling uitverkocht. De vooroordelen van de Aziaten jegens Afrikanen wogen niet op tegen de appetijt in film. Liefde voor film bindt mensen. En Viva Riva! getuigt van liefde voor cinema. Ten slotte zijn er ook een paar kleine dingen die meespelen zoals het feit dat er gewoon niet al te veel toegankelijke Afrikaanse films zijn. Ook het laaiend enthousiasme van de Afrikaanse uitwijkelingen overal ter wereld, speelt een rol. De diaspora werkt in mijn voordeel. Mij best dat die mensen zich de film toe-eigenen."

Kinshasa
In Viva Riva! zet ene Riva de bloemetjes buiten in het nachtleven van Kinshasa. Aan geld is er geen gebrek. Hij heeft een vrachtwagen vol olie gestolen en olie is extreem schaars. De Angolese eigenaar van de olie is een schurk die over lijken gaat om Riva te pakken. De schelm moet ook uitkijken voor de gangsterbaas wiens bloedmooie vriendin hij afgepakt heeft. In Kinshasa draaien was een must voor de regisseur. "Ik wou echte decors, natuurlijke kleuren, huizen en muren die de sfeer uitstralen van het Kinshasa van vijftien jaar gelden. Ik was me er goed van bewust dat Kinshasa tot op vandaag niet bestaat in de collectieve verbeelding. We kennen alleen maar nieuwsbeelden. Mijn cameraman en monteur hebben er mij wel honderd keer aan herinnerd dat ik geen documentaire aan het draaien was. Maar ik wou gewoon juist zijn. Ik zocht een evenwicht tussen pure fictie en een documentaire over Kinshasa."

Erotiek
Meerdere zwoele, zeg maar gerust pikante scènes dragen bij tot het kijkplezier. Munga vond de actiescènes een stuk moeilijker dan de sensuele scènes maar merkt dat er feller gereageerd wordt op de hete momenten. "Die reactie verbaasde me aanvankelijk. Er zijn toch ook een paar serieuze geweldscènes. Maar daar reageert het publiek nog nauwelijks op. De codes van het geweld zijn gekend en aanvaard. Erotiek daarentegen is helemaal van het scherm verdwenen. De codes van de erotiek zijn verloren gegaan. Dat parfum wordt minder gebruikt." Dunga noemt Crash van David Cronenberg de laatste magnifieke, grote erotische film. "Elke sensuele scène uit Viva Riva! had zijn eigen probleem. Soms waren de onervaren actrices mijn grootste zorg, soms de technische ploeg die bezorgd was om de duisternis. Zelf wou ik vooral dynamische naaktscènes zodat mijn verhaal niet haperde."

Verwoestend kapitalisme
Munga vindt dat hij niet voor het bureau voor toerisme werkt. Een kunstenaar is er niet om te behagen. "Als regisseur is het mijn taak om de maatschappij in vraag te stellen. Maar ik behoor niet tot de generatie die preekt. Waar zou dat goed voor zijn? Maar dat betekent niet dat ik niets te zeggen heb." Viva Riva! schetst een heel somber beeld van Kinshasa. "We preciseren geen jaartal. Maar wie Congo een beetje kent begrijpt dat we teruggaan naar de scharnierperiode na Mobutu. Naar het begin dus van een complex Congo. Vandaar dus dat je nog sterke mannen ziet met een femme fatale aan elke arm een een lijfwacht of vier om indruk te maken terwijl ze eigen zo berooid zijn als Congo zelf. Sommigen zoals Riva zijn nog aan het feesten. Anderen hebben al kennis gemaakt met de houten kop. De overgang van Zaïre naar Congo was geen lachertje."

"Wie van oordeel is dat ongebreideld kapitalisme goed is, moet dringend eens naar Kinshasa gaan. Vandaag is alles er een kwestie van geld. Geld dicteert elke menselijke verhouding. En alles is goed om aan geld te geraken. Er zijn geen regels. Dat brutaal kapitalisme heeft vrij spel in een zwakke staat. Die realiteit heeft het sociaal weefsel vernietigd. Ik zie niet in hoe dat op korte termijn veranderd kan worden. Natuurlijk hebben de mensen lak aan de boodschap dat ze terug verantwoordelijke burgers moeten worden die geld niet boven alles plaatsen. Wat zou jij doen als elke dag een nieuwe strijd is op leven en dood?"

Brussel
Munga is geboren en getogen in Kinshasa maar kwam op jonge leeftijd naar Brussel om te studeren. "Hier maakte ik de overgang mee van kind naar volwassene, hier begon mijn bestaan als artiest. Ik ging naar Saint-Luc en naar het Insas in Brussel. Daar voelde ik me niet op mijn gemak. Maar ik spuw niet in de soep, ik heb er veel geleerd. Er heerst een unieke filmspirit. De lessen over Kiarostami, Joris Ivens, Leni Riefenstahl en Luis Buñuel hebben me getekend." "Brussel werd de stad die ik het beste ken. Kinshasa is te groot om te bevatten. Hier kun je alles te voet doen. Als koerier leerde ik elk hoekje kennen en 's avonds ging ik zwaar uit."

Aan de politiemannen die hem op het Jansonplein in Sint-Gillis uitmaakten voor vuile zwarte bewaart hij minder goede herinneringen. "Ik til er niet meer aan. Dat is verleden tijd. Maar als ik het niet vertel, verandert er misschien nooit is. In elk geval: het hoofdstuk Brussel is afgesloten. Ik ben blij dat ik hier niet leef. Maar voor alle duidelijkheid: ik weet hier ook veel vrienden wonen. Zoals Jan Goossens van de KVS. Hij geeft om kunst en cultuur in Kinshasa vanuit een resoluut moderne visie. Zo'n mensen hebben we nodig."

zalen: Kinepolis, Vendôme