Adieu Passage 44: over de hoogdagen en teloorgang van een galerij

Passage 44 aan de Kruidtuinlaan wordt binnenkort verbouwd tot nieuwe Brusselse universiteitscampus van de KU Leuven. Vandaag is de galerij nauwelijks meer dan een sinistere toegang tot een parkeergarage, maar ooit was het een levendige plek waar grote namen als Simone de Beauvoir en Tom Waits hun opwachting maakten.

Passage 44 werd gebouwd eind jaren zestig, als onderdeel van het grote Pachecogebouw dat het nieuwe hoofdkwartier moest worden van het Gemeentekrediet (later Dexia Bank, nu Belfius). Het gebouw verrees op een plek waar vroeger een doorsteek was tussen de Kruidtuinlaan en de hoger gelegen Pachecolaan. Omdat de Stad Brussel vond dat deze verbinding behouden moest blijven, tekenden de architecten onder de binnentuin van het complex een galerij die Kruidtuinlaan 44 verbond met Pachecolaan 44. Vandaar de naam Passage 44 – ook in het Nederlands, want 'Doorgang' 44 bekte niet goed.

Aan het hoofd van het Gemeentekrediet stond in die tijd Marcel Van Audenhove, een kunstliefhebber die, mede voor het prestige van de bank, een echt cultuurbeleid wilde voeren. “Hij vond dan ook dat de nieuwe passage, via dewelke het personeel de banktoren betrad, een culturele uitstraling moest krijgen,” vertelt Jean-Pierre Smyers, die jarenlang als cultuurattaché werkte voor de bank. “Zodoende kwamen er, behalve cafés en winkels, ook een state-of-the-art-auditorium en een expositieruimte in de galerij.”

Het auditorium, meteen links als je de passage betreedt, werd al snel een hotspot van het culturele en maatschappelijke leven. Zo vond de allereerste Belgische Vrouwendag er plaats, op 11 november 1972. De feministische schrijfsters Simone de Beauvoir en Germaine Greer waren special guests, de belangstelling was massaal.

Het culturele programma van Auditorium 44 was gevarieerd: er werden toneelvoorstellingen, dia-avonden van Exploration du Monde en shows van Annie Cordy georganiseerd. De Nederlandse cabaretier Wim Sonneveld gaf er in 1974 zijn laatste publieke optreden en Toots Thielemans vierde er zijn zeventigste verjaardag in aanwezigheid van de Amerikaanse producer Quincy Jones, die naar verluidt vergezeld was door zijn vrouw, de bloedmooie actrice Nastassja Kinski.
Er vonden heel wat filmfestivalletjes plaats en ook het BIFF, het Internationaal Festival van de Fantastische Film, had er bijna een kwarteeuw zijn stek. In 1984 kwam regisseur David Cronenberg langs om zijn film Videodrome voor te stellen.

Exquise pubs

Ook Jari Demeulemeester organiseerde er menig concert, eerst met de Beursschouwburg en later met de Ancienne Belgique. “Het meest memorabel was het concert van Tom Waits in 1977, maar ook folkband The Chieftains en jazzpianist Dave Brubeck traden er op,” vertelt hij.

Voor Demeulemeester was het auditorium een 'perfecte' zaal. “Een kleine duizend plaatsen, goede akoestiek en comfortabel.” Het podium was niet zo groot, zegt hij. “Toen de groepen later groter werden, pasten ze er niet meer op.”

Demeulemeester heeft nog andere goede herinneringen aan Passage 44. “Er waren lekkere restaurants en twee exquise Engelse pubs, waarvan één in een treinwagon. Enorm gezellige plekken.” Ook zal hij niet snel de persconferentie in 1974 van het zomerfeest Mallemunt vergeten. “Het Gemeentekrediet had zijn mooiste zaal ter beschikking gesteld en serveerde achteraf een uitstekende lunch. “Ik had nog nooit zo lekker en zo veel gegeten.”

Die mooie zaal was de exporuimte oftewel de kunstgalerie van het Gemeentekrediet, die naast het auditorium lag. De bank, die zelf kunst verzamelde, organiseerde er de ene expo na de andere, nu eens kunsttentoonstellingen, over Toulouse-Lautrec, het Belgische expressionisme of het fauvisme, dan weer meer historische expo's over thema's als thee, de trein of het Brusselse fin de siècle. Tentoonstellingen die veel mensen naar de passage lokten.

Aan de overkant in de galerij ging in 1971 cinema Twins open, twee zaaltjes die vooral artfilms vertoonden – A Clockwork Orange werd er bijna permanent gedraaid. Later, nadat de bioscoop overgenomen was door de Leuvense familie Rastelli, werden ze omgedoopt tot Studio 1 en 2.

Helemaal achterin was er de Médiathèque, de mediatheek van de Franse Gemeenschap waar liefhebbers van muziek en film hun hart konden ophalen. Ook veel Vlamingen uit Brussel en de Rand waren er kind aan huis. De mediatheek had immers een uitzonderlijk grote collectie lp's, cd's en dvd's, de grootste van Brussel, zo wordt gezegd.

De hoogdagen van Passage 44 waren de jaren zeventig en tachtig en een stuk van de jaren negentig. Toen was het een levendige en drukbezochte plek. Dat bleef echter niet duren, vooral omdat de bank zich geleidelijk minder gelegen liet liggen aan de galerij. “De aandacht begon af te nemen nadat Marcel Van Audenhove, de grote bezieler, in 1979 was vertrokken,” zegt Jean-Pierre Smyers. “Daarna geloofde de directie steeds minder in culturele activiteiten en mecenaat.”

Toen Jean-Grégoire Muller in 1998 bij de mediatheek kwam werken, was de glans van de galerij al een stuk verbleekt. “De bank organiseerde nauwelijks nog tentoonstellingen, de bioscoop was al een hele tijd dicht en de topconcerten in het auditorium waren vervangen door bedrijfsseminaries en congressen.” Ook commercieel boerde de galerij achteruit. “Er hing geen echte commerciële sfeer. Er gingen winkels dicht en ook een van de cafés sloot zijn deuren. Studio Francine, de winkel in foto- en audiovisueel materiaal, hield zich wel nog staande. Veel van onze klanten gingen er lege cd's of dvd's kopen, zodat ze onze muziek en films konden kopiëren.”

In 2013 trok de mediatheek weg uit de galerij, richting Koningsstraat. Het verhuisbericht hangt nog steeds op de lege vitrine. “We moesten weg,” zegt Muller, die de Médiathèque in die tijd leidde. “Tot dan toe hadden we de ruimte altijd gratis te onzer beschikking. Het was mecenaat. Maar op een bepaald moment wilde de bank die afspraak niet meer verlengen.”

Het vertrek van de mediatheek was echt het begin van het einde voor Passage 44.

Na de modernisering

Rond die tijd kwam er ook een einde aan het verblijf van sterkhouder Studio Francine in de galerij. “We zaten er al van in de jaren tachtig,” vertelt Jorge Da Silva, die jarenlang bij Francine werkte als verkoper voor hij de zaak in 2007 overnam. “In het begin was er een grote variatie aan winkels: een krantenwinkel, een snoepwinkel, een reisbureau, de kledingzaak Matinique.”

Vlak voor de eeuwwisseling besloot Dexia, zoals de bank toen heette, de galerij te renoveren en te verjongen. Wat tot dan toe een nogal sombere gang was, werd een modieuze galerij met kleurtjes, maar voor de winkeliers was de hele verbouwing catastrofaal, zegt Da Silva. “Sommige winkels vertrokken net voor de werken, andere moesten van plaats veranderen, de klanten bleven weg en kwamen na de renovatie slechts mondjesmaat terug. We bleven zo ongeveer alleen over, samen met de Press Shop en restaurant Le Saint-Louis aan de ingang.”

Enkele jaren later wilde de bank, inmiddels Belfius, het huurcontract niet meer vernieuwen. Studio Francine verhuisde naar een oud gebouw van de rijkswacht vlakbij, aan de Kruidtuinlaan. “Ik was blij dat ik niet meer in de galerij zat, er kwam geen kat meer.”

Dat Belfius de huurders van de passage liet vertrekken had ermee te maken dat de bank nadacht over een nieuwe bestemming voor het hele Pachecocomplex. Belfius kampte in de jaren na de financiële crisis met een overcapaciteit aan kantoorruimte en moest ook besparen. In 2014-2015 werd al het bankpersoneel overgebracht naar de Rogiertoren.

Daarna stonden de Pachecotoren met zijn twaalf verdiepingen een tijdje leeg, totdat de bank het gebouw kon verhuren aan de Regie der Gebouwen die er in 2018 de hele Dienst Vreemdelingenzaken in onderbracht.

De nieuwe gebruiker timmerde meteen de personeelsingang in de galerij dicht. Dat was een flinke strop voor Pierre Waldeyer, die in 2017 toch nog een huurcontract had weten te versieren bij Belfius en op de plek van Studio Francine een taverne annex kopiecenter opende. “Ik had erop gerekend dat er na het vertrek van het bankpersoneel opnieuw tweeduizend man in de toren zou gaan werken. Dat gebeurde ook, maar ze kwamen niet meer binnen langs de galerij,” vertelt hij vanuit zijn deuropening.
Waldeyer wist alsnog een beperkt cliënteel op te bouwen, vooral ambtenaren van de Financietoren, maar als gevolg van corona lieten ook die het afweten. “Hier komen alleen nog wat mensen langs op weg naar de parkeergarage.” Hij is dan ook gestopt met het horecagedeelte en is alleen nog enkele uren open voor kopieën. Sowieso is het binnenkort afgelopen voor de Copy-Chope. In december kreeg Waldeyer te horen dat in Passage 44 een studentencampus komt.