Klarafestival: klassiek binnen en buiten de lijntjes

Onder slagzin 'Become music' laat het immer grenzeloze Klarafestival luisteraars dit jaar één worden met de noten. Meer en meer mogen die noten ook van buiten de klassieke muziek komen. “Componisten halen al eeuwenlang inspiratie van buitenaf. Mozart schreef toch ook al Alla Turca.”

Kan klassieke muziek, geschreven door een hoop heteroseksuele, Teutoonse, mannelijke, witte kerkgangers ons vandaag nog wel in beroering brengen?” We kunnen dezer dagen maar moeilijk om Lydia Tár heen. Bij monde van Cate Blanchett – of was dat nu toch omgekeerd – legt de maestro in Todd Fields meesterlijke, fictieve biopic met een paar welgemikte woorden de grote vraagstukken over het repertoire bloot. Wat is de relevantie van poederpruiken die al eeuwen onder de zoden liggen? Is het niet hoogdringend tijd voor nieuwe stemmen? Zitten we zo vastgeroest in onze ideeën?

Werp één blik op het programma van het Klarafestival, en die vraag lijkt bij ons nauwelijks aan de orde. Al jarenlang is de Brusselse tak van het Festival van Vlaanderen een notoire hokjesbreker. Sinds directeur Joost Fonteyne in 2020 het roer overnam, is het twee weken durende muziekfeest een steeds eigenzinnigere koers gaan varen. “Het heeft altijd deel uitgemaakt van ons DNA om die definitie van klassieke muziek op te rekken,” legt Fonteyne uit. “Ik denk dat dat eigen is aan de context waarin we werken. Brussel is een internationale stad, waar mensen met heel diverse achtergronden samenleven. We doen niet meer dan een antwoord bieden aan die stedelijke context.'

Met festivalartieste Barbara Hannigan vond Fonteyne dan ook nog eens een muzikale partner in crime die die visie volmondig deelt. “Zij weet heel precies waarom bepaalde werken vandaag nog iets te vertellen hebben. Omdat die muziek honderden jaren nadat ze geschreven is nog altijd kan raken. Klassieke muziek is geen eenrichtingsverkeer. Het gaat niet om passief luisteren, maar om het lijfelijk beleven van de muziek. Daaruit is ook onze festivalslogan gegroeid: 'Become music'. We moeten de noten niet alleen ontvangen, maar ze echt gaan belichamen. Zo kan er hopelijk een vonkje ontstaan, een soort van magisch evenwicht dat we allemaal delen.”

Na jaren coronamalaise klinkt deze editie van het Klarafestival zo ook als een hartstochtelijk pleidooi voor livemuziek. “Begrijp me niet verkeerd, gelukkig zijn we een radiofestival. Tachtig procent van de concerten wordt gecapteerd. Dat is een enorme luxe. Het zorgt ervoor dat de mensen die – om welke reden dan ook – ons festival niet kunnen bijwonen, toch die ervaring kunnen meemaken. Door concerten op te nemen en te verspreiden, verdedig je wat mij betreft die live-ervaring. Maar natuurlijk gaat het om wat er in de zaal tussen een uitvoerder en een toehoorder gebeurt. Dat is de betekenis van 'Become music.'”

Kruisbestuivingen

Maar hoe klinkt die stedelijke context op het Klarafestival nu precies? Wel, caleidoscopischer dan ooit. Steeds nadrukkelijker sijpelen ook invloeden uit jazz, pop en niet-westerse muziektradities het programma binnen. “Vandaag hebben we in Brussel zo'n rijk, veelzijdig muziekleven dat het logisch is dat componisten daar ook door geïnspireerd raken,” zegt Fonteyne. “Dat ze boven de schotten uit gaan kijken naar wat er in andere genres gebeurt. Ik hoef dat als programmator heus niet te forceren, dat komt vanuit de componisten en de muzikanten zelf. Laten we vooral niet vergeten dat die invloed van buitenaf allerminst een nieuw fenomeen is. Als Mozart in de achttiende eeuw het derde deel van zijn pianosonate Alla Turca schrijft, als Beethoven janitsarenmuziek in zijn Negende symfonie verwerkt, als Bizet in Carmen Sevilliaanse muziek gebruikt of als Bartók Hongarije rondreist om volkswijsjes te transcriberen … dan is dat niet zo verschillend van wat er vandaag gebeurt.”

Het lijkt wel of Fonteyne daardoor als artistiek directeur hoe langer hoe meer in een onmogelijke spreidstand komt te staan. Enerzijds wil hij het repertoirekader wel openbreken, maar tegelijkertijd moet hij de traditie ook in ere houden. Een strijkkwartet dat Schubert en Beethoven speelt, of een stersolist als Víkingur Ólafsson die zich met het St. Louis Symphony Orchestra van Stéphane Denève aan het Pianoconcerto van Edvard Grieg zet, dat is ijzeren repertoire op de traditionele manier gebracht. Fonteyne ziet het zelf anders. “Voor mij is het net een samenvloeien. Als je programmeert, wil je altijd een coherent verhaal vertellen, binnen het beperkte aantal concertdagen dat je krijgt. Dat is de boeiende uitdaging aan de job. We blijven au fond natuurlijk wel een klassiekemuziekfestival. Er staat inderdaad voornamelijk klassiek repertoire op het programma. Dat moeten we, voor alle duidelijkheid, ook blijven programmeren. Maar daarbij stel ik me wel voortdurend de vraag hoe dat klassieke repertoire relevant kan zijn voor een publiek van vandaag. Het is een zoektocht naar kruisbestuivingen waar klassiek wel de dominante taal blijft. Als jazzpianist Brad Mehldau drie keer op ons programma staat, is dat vanuit zijn liefde voor het West-Europese kunstmuziekrepertoire. Zo brengt hij zijn eigen liedcyclus The folly of desire in dialoog met Schumanns Dichterliebe. Samen met het Belgian National Orchestra brengt hij dan weer een pianoconcerto. Dat is duidelijk muziek die op dat klassieke fundament is opgetrokken maar die de definitie wel durft te verbreden.”

Ongemerkt sluipt Lydia Tár zo toch weer de conversatie binnen. “Het narcisme van kleine verschillen leidt tot de meest saaie vorm van conformisme.” Fonteyne heeft het goed begrepen. Het gaat niet om het accentueren van het anders-zijn. Het is een viering van de veelzijdigheid. Lang leve het non-conformisme van het Klarafestival.

Het Klarafestival vindt plaats van 10 tot 26 maart, verspreidt over diverse locaties als Muntpunt, Bozar en Flagey. Voor het programma en tickets: www.klarafestival.be