Nathan Daems breekt uit met Echoes of Zoo

In het Leopoldpark gingen we met muzikant Nathan Daems op zoek naar echo's van de dierentuin die hier in de tweede helft van de negentiende eeuw gevestigd was. “Dieren kunnen het diepste van onze menselijke ziel blootleggen,” vindt hij. Uit Breakout, het debuut van zijn nieuwe band Echoes of Zoo, weergalmt dan ook een niet mis te verstane muzikale revanche voor het hun aangedane leed.

Wie het Facebook-clipje bekijkt dat Echoes of Zoo onlangs maakte bij hun huidige single 'Dance around bullets' weet meteen waar de klepel hangt bij het kwartet rond de Brusselse multi-­instrumentalist en componist Nathan Daems. Trofeejagers worden erin verrast door een leeuw, precies op het moment dat ze hun hoogmoed etaleren. Maar Breakout wil niet alleen revanchistisch de draak steken met, het nodigt vooral uit om dierenkwesties ernstig te nemen, en dat met muziek die je adrenaline een boost geeft alsof je zelf oog in oog staat met een vervaarlijk wild beest. Het nummer in kwestie is trouwens een ode aan Rani, de jonge leeuwin die drie jaar geleden werd neergeschoten door een speciaal interventieteam van de politie nadat ze ontsnapt was uit haar kooi in dierenpark Planckendael.

“Ik wilde de dieren in opstand laten komen tegen de manier waarop wij ze behandeld hebben en vaak nog behandelen,” zegt Nathan Daems nadat we een zonovergoten Leopoldpark binnen zijn gestapt langs de ingang aan het Jean Reyplein. Alleen aan de opschriften op de twee negentiende-eeuwse poorthuisjes – “Jardin Royal de Zoologie de Bruxelles” – kan men nog opmaken dat in het midden van de Europese wijk ooit wilde dieren zaten. Kortom, de ideale plek om kennis te maken met Echoes of Zoo.

“Eerst zouden we het album 'Outbreak' noemen, maar toen kwam de pandemie, en wilden we vermijden dat men zou denken dat die er iets mee te maken had.” Daems liep trouwens al veel langer rond met het idee om via zijn muziek de dieren een stem te geven. Een drietal jaar geleden had hij ons voor het eerst verteld over zijn nieuwe project, een elektrisch kwartet dat de melodische bagage van zijn muzikale trips naar de Balkan, India en het Midden-Oosten zou verzoenen met de rauwe energie en het engagement van zijn jongenshelden van Rage Against the Machine. “Intussen is het muzikaal veel meer geworden dan dat,” klinkt het nu. “Er zijn ook Braziliaanse ritmes, maar er is vooral een woest afro-element in het groepsgeluid geslopen, en dan heb ik het niet over typische afrobeats, maar over traditionelere geluiden, zoals obscure Beninse talking drum voodooritmes.”

Het is vaak ook woeste muziek waarmee de saxofonist, die ook fluit en percussie speelt, samen met gitarist Bart Vervaeck, bassist Lieven Van Pée en drummer Falk Schrauwen alle opgekropte frustraties uit het dierenrijk lijkt samen te ballen. De oorsprong van Echoes of Zoo is, lang voor zijn muzikale doorbraak met groepen als Ragini Trio en Black Flower, te vinden in de kindertijd van Daems. “Ik ben opgegroeid op anderhalve kilometer van Planckendael. Als de wind goed zat, kon ik de leeuwen horen brullen tot in de tuin. Ik heb mij altijd afgevraagd wat zij aan het vertellen waren. Alhoewel ik hun taal niet begreep, kon ik me wel voorstellen wat zo'n wezen kwijt wil als het jaren op een veel te kleine oppervlakte opgesloten heeft gezeten. Die brullende leeuwen waren toen, letterlijk, echoes of zoo aan het verspreiden.”

Burgerlijk verzetje
Jaren later flaneren we door wat ooit een van de vier dierentuinen in het jonge, negentiende-eeuwse koninkrijk België was. Die van Antwerpen werd in 1843 opgericht en is de enige die het overleefd heeft. De Brusselse zoo, gesticht in 1851, zou uiteindelijk al in 1878 aan wanbestuur ten onder gaan. Het initiatief kwam van en was ook bedoeld voor de lokale burgerij, die even uit de geïndustrialiseerde (en vervuilde) stad wilde ontsnappen. Men poogde de interesse in de wetenschap wel aan te wakkeren, maar de dieren waren er toch vooral om tussen koffie- en theetijd de verveling tegen te gaan.

“Vanuit geschiedkundig perspectief is het interessant om vast te stellen hoe de mensheid eerst heel dicht bij de natuur stond, om vervolgens een totaal andere richting uit te gaan,” reageert Daems. “In de prehistorie en in oude natuurbeschavingen beseften mensen heel goed dat ze op dieren leken. Later keerde dat en is men hoogmoedig geworden.” Je zou kunnen stellen dat negentiende-eeuwse denkbeelden over dieren daar een extreme uitloper van waren. Zo stond in boekjes die in de Brusselse zoo verspreid werden te lezen dat fysiologen beweerden dat makaken en bavianen gedegenereerde versies van mensen waren. “Gelukkig zitten we nu weer in de tegenovergestelde beweging,” vervolgt Daems. “Door wetenschappelijk onderzoek beseffen we nu opnieuw dat dieren gevoelens hebben. Ik las onlangs dat bijen mensengezichten kunnen herkennen en ben er rotsvast van overtuigd dat de wetenschap, die ons eerst hoogmoedig maakte, ons via nieuwe ontdekkingen opnieuw dichter bij de dieren zal brengen.”

Het paradoxale is dat de Brusselse zoo de twee destijds ook dichter bij elkaar wilde brengen. Kinderen konden er ritjes maken op pony's, kamelen en olifanten, en om andere dierentuinen de loef af te steken, wilden de initiatiefnemers de bezoekers de indruk geven dat ze echt in de natuur aan het wandelen waren. De flanken van de Maalbeekvallei waren daarvoor ook meer geschikt dan een vlak stuk land. Dierenverblijven zagen er bewust minder uit als kooien. Het traliewerk was soms zelfs verstopt.

“Dat klinkt misschien gezelliger, maar het blijft natuurlijk even absurd,” zegt Daems. “Misschien maakte het die beesten een klein beetje gelukkiger, maar een ontmoeting met een dier in een dierentuin kan natuurlijk nooit een echte ontmoeting zijn. Staan er tralies tussen jou en een levensgevaarlijk beest, dan hangt er minder spanning in de lucht en zit er minder adrenaline in je bloed dan wanneer er een mus je woonkamer komt binnengevlogen. Aan een echte ontmoeting met een wild beest hangt een onvoorspelbare uitkomst vast. Dat is ook het idee achter onze single 'Adrenaline run'. Het is ook de reden waarom ik als kind na een dierentuinbezoek altijd teleurgesteld was. Eigenlijk kon je dieren op tv veel beter in hun natuurlijke omgeving zien.”

Overlevingsinstinct
Terwijl Daems opmerkt dat de pinguïns in de zandbak eruitzien als druipkaarsen, zijn we op weg naar het hoogst gelegen deel van het park, waar ooit de muziekkiosk van de dierentuin moet hebben gestaan. De paraderende bourgeoisie kon er na sluitingsuur terecht voor een klassiek concert. Om het geroezemoes van tooghangers en klinkende glazen te beperken, had men er in Brussel voor gekozen de kiosk niet alleen hoog, maar ook zo ver mogelijk van de bar in te planten. Ook zo wilden ze zich onderscheiden van concurrerende dierentuinen in andere steden. Welk nummer Echoes of Zoo in zo'n stijf m'as-tu-vu-kader gespeeld zou hebben? “Goeie vraag, het zou sowieso een choquerende gebeurtenis geweest zijn. Dan kunnen we maar beter all the way gaan met het titelnummer 'Breakout', zeker?” (Lacht)

In de video bij 'Adrenaline run' lieten de bandleden ook al geanimeerde leeuwen en apen in opstand komen, terwijl ze tegelijk een reeks grappige YouTube-filmpjes van ontsnappende dieren bundelen. Dat ontsnappen lijkt wel een fixatie, waar de kijker bovendien veel sympathie voor lijkt te hebben. “Omdat we diep vanbinnen natuurlijk heel goed snappen dat het niet klopt dat we al die dieren opsluiten. Als er in een film slaven ontsnappen uit katoenplantages, beginnen we toch ook altijd te supporteren.”

Naast de zoo is er volgens Daems nog een extremere plek waar dieren hun waardigheid wordt ontnomen. In 'Monkey burns lab' laat hij apen een dierenlabo in de fik steken. “Naast kwaadheid zit ook daar veel humor in. We kruipen in de huid van een aap, die niet bezig is met de reden waarom mensen dierenproeven doen, maar zich instinctief verdedigt en wil ontsnappen uit een hachelijke situatie. Ik zou het tof vinden als zo'n nummer mensen stemt tot nadenken: van 'Tiens, waarom zouden apen een laboratorium in brand steken?' tot 'Hm, als ik een aap zou zijn, zou ik misschien net hetzelfde doen.' De dieren in de songtitels als 'Lab mouse mayhem', 'Bull blood boiling' en 'Rilke's panther' moeten de fantasie prikkelen. Mensen bewuster maken van de dierenwereld om hen heen, van het feit dat we zelf een dier zijn. Dat is volgens mij productiever dan een persoonlijke mening over een concrete kwestie op te dringen.”

Zelf koos Daems ervoor om op zijn zeventiende vegetariër te worden. “Vroeger vergezelde ik mijn moeder soms naar de slagerij. Die lag toevallig vlak naast het slachthuis. Toen ik ten volle besefte wat daar gebeurde, wilde ik er niets mee te maken hebben. Ondertussen heb ik een iets genuanceerdere mening, maar ik ben nog altijd vegetariër. Ik zeg niet dat mijn overtuiging de beste is, wel dat we nog niet genoeg stilstaan bij de rol die dieren spelen in onze samenleving. We kunnen echt niet zonder. Als de bijen het moeilijk hebben, stort onze hele voedselketen in elkaar.”

“Voor mij is het zowel een praktische als een spirituele kwestie. Als kind zat ik vaak gebiologeerd in de ogen van mijn kat te staren. Dat voelde aan als een haast mystieke ervaring die tegelijk heel alledaags was. Dieren houden de mens een spiegel voor. Ze kunnen het diepste van onze menselijke ziel blootleggen. Je bekijkt ze ook steeds in relatie tot jezelf. Je ziet een vogel alleen maar vliegen vanuit het standpunt van iemand die dat niet kan. Dieren hebben mij altijd vragen gesteld waar geen eenduidige antwoorden op bestonden. Dat willen wij nu ook doen. Het is allemaal heel gevoelsmatig en intuïtief.”

Majestueuze overblijfselen
We passeren intussen het borstbeeld en het bakstenen huis van Jean Linden, de vroegere directeur van de botanische sectie van de zoo. Het pittoreske gebouw is een verademing in een Europese wijk vol foeilelijke hoogbouw. Voor een ander negentiende-eeuws restant van de dierentuin moet je naar de Nationale Plantentuin in Meise. Daar prijkt nu de serre waarin je hier destijds een reuzenwaterlelie uit het Amazonewoud kon bewonderen. Voor nog majestueuzere echo's uit vervlogen tijden lopen we het Museum voor Natuurwetenschappen binnen. Een opgezette olifant herinnert er aan de tijd dat de zoo aan zijn einde kwam. Toen dieren door de slechte verzorging begonnen te sterven, kocht de dierentuin het nabijgelegen kloostergebouw, waarin de kadavers opgezet en bewaard werden. Daarin huist nu het museum.

Geconfronteerd met de opgezette, wat artificieel uitziende olifant, dwalen de gedachten van Daems al snel af naar een levensechte ontmoeting in India. “Ik kwam er vooral onder de indruk van de behendigheid waarmee olifanten met hun slurf, mond en poten voor ons oneetbaar harde planten in dunne reepjes scheurden en opaten.” Even later zien we de muzikant gretig poseren naast het skelet van een dinosaurus, waarvan de voet bijna even groot is als een volwassen man. Terwijl hij een selfie neemt met een opengesperde prehistorische bek kan hij zich de angst in de ogen van de andere dieren levendig voorstellen. “Geconfronteerd met zo'n monster zou ik 65 miljoen jaar geleden ook mijn 'adrenaline run' hebben ingezet.”

Nadat we de minder schrikbarende houten dino (tegenwoordig met mondmasker) aan de ingang van het museum weer achter ons hebben gelaten, doet Daems ten slotte een bekentenis. Naast muzikant was het enige andere beroep dat hij ooit heeft uitgeoefend een studentenjob in Planckendael.

“Ik was er een heel slechte popcornverkoper. Maar wat wil je? Mijn kraampje stond recht tegenover het eiland van de gibbons en ik was natuurlijk veel meer geïnteresseerd in de spectaculaire sprongen en slingerbewegingen van de langarmapen dan in het verkopen van popcorn. Het was zo erg dat mensen hun zakjes kwamen terugbrengen. Dan maakte ik zonder problemen natuurlijk nieuwe popcorn, die ik tot ontevredenheid van mijn klanten even hard liet aanbranden. (Lacht) Die ervaring heeft me meer dan ooit doen beseffen dat diervriendelijkheid in een zoo toch vooral ten dienste staat van de commercie en dus niet helemaal gemeend is. Er zullen zeker mensen werken die affiniteit hebben met dieren, maar hoe je het ook draait of keert: als je levende wezens uit hun natuurlijke omgeving haalt, haal je ook hun waardigheid weg.”

Echoes of Zoo: Breakout
Verschijnt op 5/3 via W.E.R.F. Records en wordt voorgesteld op een digitale releaseshow: 5/3, 20.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be