Geen zon zonder Bill Withers (en José James)

Natuurlijk kent u ‘Ain’t no sunshine’ ook van de jonge Michael Jackson, die er in 1971 als veertienjarige knul zijn solocarrière mee lanceerde. Rahsaan Roland Kirk maakte er een kosmische ‘gefluitzongen’ versie van en ook Scott Walker liet het liedje door zijn stembanden waaien, net als 226 andere artiesten. Vergeet wel dat het nummer in 2013 nog een keer door de metalband Black Label Society werd verkracht. Vergaap u liever aan de versie van José James, die er deze week in de AB zijn leven en ziel in zal leggen. De Amerikaanse jazzzanger stopte het nummer al eerder in zijn livesets, en heeft nu een hele plaat met werk van Bill Withers opgenomen. Lean on me: José James celebrates Bill Withers verschijnt eind deze maand bij Blue Note.
Het is bijzonder sympathiek van James dat hij Withers’ donkerbruine stemtimbre nieuw leven in wil blazen. Withers weigert namelijk halsstarrig om dat zelf nog te doen. Al sinds 1985. Voor dat vervroegde pensioen koos hij zelf, teleurgesteld door de muziekindustrie. Zijn eerste label, het kleine Sussex, ging onverwacht op de fles, daarna werd hij speelbal van major Columbia. “Blaxperts” noemde hij zijn platenbazen, bleekscheten die dachten dat ze beter dan hem wisten welke liedjes hij moest zingen en schrijven. In de jaren 1970 scoorde Withers grote hits met ‘Lean on me’, ‘Use me’, ‘Who is he (and what is he to you)’ ‘Lovely day’ en ‘Just the two of us’, verzamelde Grammy’s en gouden platen, maar die adelbrieven volstonden blijkbaar niet.

Moe van het eindeloze gebakkelei met platenbonzen probeerde Withers medio jaren 1980 dan toch de popster te zijn die ze in hem zagen met het album Watching you watching me. Maar toen de bazen liedjes vertolkt door Mr. T – die spierbal met vliegangst uit The A-Team, inderdaad – verkozen boven die van hem, gaf hij er de brui aan. Sindsdien weigert Withers elke schreeuw om een comeback, hoe luid er ook wordt geroepen. Hij schonk wel nieuwe nummers aan Jimmy Buffett en George Benson, en Blackstreet recycleerde ‘Grandma’s hands’ voor hun wereldhit ‘No diggity’. In 2015 kreeg Stevie Wonder de eer om Withers in te leiden in de Rock and Roll Hall of Fame. Wonder en John Legend zongen enkele van Withers’ hits, hij kwam erbij staan, maar zong amper een woord. Koppige kerel.
Bill Withers werd deze zomer 80. Dat is oud voor iemand die in de jaren 1970 doorbrak. Toen hij in 1971 debuteerde met het album Just as I am, was hij al 32. Op de hoes van die plaat zie je hem tegen een bakstenen muur leunen, in zijn rechterhand houdt hij zo’n typisch Amerikaanse lunchbox: dat is de Weber Aircraft-fabriek in Burbank, Californië, waar hij toiletpotten voor Boeing 747’s in elkaar schroefde. De foto werd ook écht tijdens zijn lunchpauze genomen. Withers had er dan al negen jaar bij het Amerikaanse leger op zitten én een korte baan als melkboer.

Tussen zijn shifts bij Weber door, schreef Withers songs op een akoestische gitaar die hij had gekocht nadat hij soulzanger Lou Rawls er vrouwen had mee zien verleiden. Een van zijn demo’s kwam bij Clarence Avant van het Sussex-label terecht, dat net daarvoor nog Sixto ‘Sugar Man’ Rodríguez had getekend. Avant liet Withers songs opnemen met Stax-huisband Booker T. & the MG’s, Stephen Stills nam de plaats van Steve Cropper in.

Black boss
Zelfs nadat hij zichzelf naar de top van de charts had gekatapulteerd met ‘Ain’t no sunshine’, wilde Withers zijn job niet opgeven. Het bedrijf nam de beslissing dan maar voor hem: een paar maanden na de release van zijn debuut, werd hij de laan uitgestuurd. Geen probleem, want Withers mocht al snel op de koffie bij tv-icoon Johnny Carson, vulde Carnegie Hall en schoof aan bij Muhammad Ali en Don King voor Rumble in the Jungle.

Het stotterende jongetje dat opgroeide in het onbeduidende mijnwerkersstadje Slab Fork in West Virginia was plots een superster geworden. Op het podium en tijdens interviews sprak Withers wijs en gevat, citeerde schrijvers-denkers als Thoreau, maar bleef een man van het volk, die met eenvoudige penseelstreken universele gevoelens kon verklanken.
“He’s the last African-American Everyman,” zei The Roots-drummer en grote fan Questlove over hem in het muziekblad Rolling Stone bij zijn toetreden tot de Rock and Roll Hall of Fame. “Bill Withers is the closest thing black people have to a Bruce Springsteen.” Luister naar het sociaalbewuste, hoopvolle ‘Lean on me’ en je weet wat Questlove bedoelt.

Withers was woke lang voor dat een hashtag werd. “What better way to bring positivity to the world while challenging the racist, fascist and sexist status quo?” zegt José James dan ook over de reden waarom hij Withers een bloemlezing geeft. Withers gaf hem vorig jaar persoonlijk zijn zegen tijdens een etentje in LA. “Bill is een genie,” zei James over die ontmoeting. “Ik heb in dat uur meer van hem geleerd dan van tien jaar op de planken te staan.” Dat waren nochtans geen tien onfortuinlijke jaren. José James debuteerde in 2008 bijzonder knap met The dreamer, waarop hij romantische jazzballads in de stijl van Johnny Hartman en John Coltrane een urban cool gaf. Daarna vertimmerde hij met Flying Lotus r&b en zocht futuristische elektronica op. Op zijn recentste albums verloor hij dan weer wat persoonlijkheid door zich te willen meten met eigentijdse pop.

Viagra
Liever hoorden we hem zingen begeleid door Jef Neve, of in Facing East, zijn eerbetoon aan zijn “muzikale vader” John Coltrane, en Yesterday I had the blues, zijn hommage aan zijn “muzikale moeder” Billie Holiday. “Als ik nog een tribute doe, ga ik voor Marvin Gaye,” vertelde James ons zes jaar geleden. Maar het werd dus Withers, met wiens songs James live al extatische reacties had losgeweekt. James’ donkere stem is een perfecte match met het werk van Withers. Anders dan wat James Blake, Bon Iver of alt-J recent deden met diens songs, houdt James zijn interpretatie sober, met een extra likje middernachtelijke jazz.
Zal José James Bill Withers uit zijn winterslaap halen? “Ze zullen een viagra-achtige pil op de markt moeten brengen die mensen van mijn leeftijd weer de zin geeft om de aandacht te trekken,” liet Withers zich ontvallen bij de zoveelste vraag wanneer hij zou terugkeren naar de spotlights. “Vanwaar ik kom, zitten mensen zoals ik de hele dag op hun porch.” Tot die tijd blijft James, die zich een afro en een seventieslook aanmat, het perfecte surrogaat. Rest nog de vraag welke versie hij van ‘Ain't no sunshine’ zal zingen. De originele, of die remix van 1989 waarin Withers de woorden “I know” 113 keer herhaalt. Ons telraampje ligt klaar.

> José James celebrates Bill Withers: Lean on me. 11/9, 20.00, Ancienne Belgique