Nicholas Lens: aan de opera met Nick Cave

Voor wie het nog niet zou hebben gemerkt: het regent initiatieven rond de herdenking van WO I. Eén project dat met kop en schouders boven alle andere uitsteekt, is de opera Shell Shock. Onze landgenoten Nicholas Lens en Sidi Larbi Cherkaoui tekenden voor de compositie en de regie, voor de inktzwarte teksten zorgde ene Nick Cave.

Ik heb tot mijn veertiende of vijftiende in Ieper gewoond," vertelt Nicholas Lens, die het grootste deel van het jaar in Venetië doorbrengt. "Dagelijks word je geconfronteerd met de restanten van een smerige oorlog. Je went eraan – zozeer zelfs dat je het, spijtig genoeg, op den duur niet meer ziet. Maar wanneer je er sinds lang weg bent, besef je dat het toch nazindert. Elk land waar rede heerst, zal onderschrijven dat oorlogen onmenselijke trauma's teweegbrengen. Ieper is letterlijk omsingeld door oorlogsgraven. Als kind trok ik heel vaak naar die witte graven, met van dat typisch Britse, kort gemaaide gras, omdat die kennelijk een bepaalde aantrekkingskracht op me uitoefenden. Mogelijk was de attractie voor mij het bizarre besef dat dood op deze plaatsen meestal niet verbonden is met 'oud', maar wel met 'jong', soms ontzettend jong. Misschien bezorgde deze omgeving me wel een vreemd soort rust, in het gezelschap van zoveel jonge mensen die veel te vroeg waren gestorven. Het zal ook niet toevallig zijn dat ik ben opgegroeid met de poëzie van een jonge dichter als Jotie T'Hooft, die de romantiek van dood en jong aanbad. Pas vele jaren later merkte ik dat deze bezoeken me wellicht meer hebben beïnvloed dan ik dacht."

Waarover gaat Shell shock?
Nicholas Lens: Het heeft lang geduurd vooraleer ik hier iets over wilde of kon schrijven. Als je de pretentie hebt om iets over oorlogstrauma's te vertellen, dan wil je dat het kristalhelder én heel juist klinkt. Wat Nick Cave en mij vooral interesseerde, waren doodgewone mensen, niet de organisatoren van oorlogsconflicten, de beleidsmensen. Shell shock gaat over zij die het gelag betaalden, de mensen die nooit werden gehoord. En die krijgen in onze opera een stem, letterlijk. Zo is er het canto van de moeder, die haar zoon beschrijft. Ze verhaalt erover met een diepe en uitbundige moederlijke trots. Maar zoals zovelen komt de zoon nooit meer thuis. De moeder schreeuwt haar wanhoop en woede uit in onomwonden schuttingtaal: "Fuck God! Fuck the flag!" Weeskinderen turen naar buiten vanachter de tralies van een raam, ze staren naar nergens, het niets, niet wetende of hun nog een toekomst wacht. Soldaten uit de kolonies worden opgevorderd als slachtvee, zonder te weten waarvoor of tegen wie ze moeten vechten. Shell shock is niet opgevat in een narratieve, lineaire stijl, maar eerder als een symbolische vertelling, met twaalf verschillende canti. Ieder krijgt zijn eigen verhaal, anonieme protagonisten brengen soms hartverscheurende en pijnlijke getuigenissen.

Was er een concrete aanleiding?
Lens: Bij mij starten projecten meestal met heel impulsieve flashes in mijn hoofd, ook muzikaal. Die komen vaak onverwacht, en dikwijls ook nog eens ongelegen, terwijl je met een heel ander project bezig bent. Het was niet de aanleiding maar wellicht de timing, net door die vele huidige oorlogsherdenkingen, die juist zat om deze opera nu te creëren. En na een gesprek met (Munt-directeur) Peter De Caluwe kwam het idee in een stroomversnelling. Voor mij is opera de ideale en ultieme theatervorm, met een veelheid aan lagen met hun eigen dramaturgische kracht in de teksten, de muziek, regie, stage design, choreografie, lichtontwerp enzovoort. Wanneer al deze lagen samen worden gebracht, en dit met precisie wordt gedaan, krijg je een overweldigend geheel.

Hoe hebben Nick Cave – iemand die ver van de opera staat – en u elkaar gevonden?
Lens: We komen inderdaad uit totaal andere werelden. Die ook weeral niet zo verschillend zijn. Uiteindelijk denk ik niet dat de intensiteit van ons werk verschilt, of onze aanpak. De vorm is anders, dat wel. Maar nu loopt die dus gelijk. Vaak werken componisten zonder librettist en maken ze het libretto zelf. Maar ik niet. Omdat een componist die zelf het libretto schrijft zijn woorden laat passen op klanken, niet woorden kiest omdat ze zijn. Daar pas ik voor. Een libretto draagt een eigen dramaturgie in zich en moet, mijns inziens, op zichzelf kunnen staan. Daarom werk ik graag met een authentieke schrijver van woorden. Iemand waarvan ik dan ook elke zin geloof, zoals bij J.M. Coetzee (met wie Lens de opera Slow man maakte en met wie hij nu aan een operaversie werkt van diens boek Elizabeth Costello, rd). Waarbij je voelt dat in hetgeen ze schrijven er soms een heel leven aan is voorafgegaan, wat maakt dat je de waarachtigheid van hun schrijven geenszins in twijfel trekt.

Zaten jullie meteen op dezelfde golflengte?
Lens: Toen ik hem contacteerde voor Shell shock, belde hij mij de dag nadien op. Dan hebben we lang gepraat. We voelden meteen dat we hetzelfde wilden vertellen. Een paar dagen later al stuurde hij me een eerste draft van wat teksten door. En voor de rest is het gegaan zoals het al eeuwen gaat tussen een componist en een librettist: overleggen, praten, dingen laten horen en lezen. Ik voelde bij hem wel dat hij zelf ook componeert, er zit een zekere ritmiek in zijn teksten die heel welkom was voor deze opera. Bij mij lijkt het wel zo dat de dingen steeds naar mij toe komen. Dat noem ik het fermentatieproces. Eerst weet ik niet zo goed wat ik ermee aan moet vangen, maar dan wordt het steeds duidelijker. Al die tijd noteer ik weinig, maar ik schrijf het gewoon neer in mijn hoofd. Tot het moment komt dat alles juist zit. En dan plots gaat het schrijven heel erg snel. Dan vergeet ik afspraken met vrienden en ben ik misschien niet meteen sociaal aanspreekbaar. Alsof je in een soort van roes verkeert tot het af is.

Choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui maakt met Shell shock zijn eerste operaregie en interpreteert het stuk volledig op zijn eigen manier. In alle vrijheid, want Nick en ik gedragen ons niet als schoonmoeders. Het werk is nu in zijn handen en ook van zijn fenomenale Eastman-dansers en de solistencast van De Munt.

Shell Shock

data: 24, 25, 28 > 31/10 & 1/11, 20.00 + 26/10 & 2/11, 15.00

tickets: UITVERKOCHT

waar: De Munt, Brussel