150 jaar Belgische architectuur in het Civa

De droom van bouwondernemer Charlie De Pauw om van de Noordwijk een Brussels Manhattan te maken, is nooit gestorven. Of u nu de ontwikkelingsfasen van de site van 1960 tot 1985 op de tentoonstelling Architectuurlandschappen ziet hangen, of u luistert er naar de recente bedrijfsfilm van CDP Group over Espace Nord/Ruimte Noord, met onverdroten ijver wordt dit bedrijfsdistrict verder ingevuld.

De verzameling van de Archives d'Architecture Moderne (AAM) is sinds de oprichting van de Fondation pour l'Architecture in 1986 uitgegroeid tot bijna twee miljoen documenten. De architectuurtekeningen uit de periode 1860 tot 2007 zijn ongetwijfeld de Bruegels van de collectie. U kunt ze nu gaan bekijken op de langlopende tentoonstelling Architectuurlandschappen - 150 jaar tekeningen van Belgische architecten. Met een kleurig concoursontwerp van Gaston Brunfaut (uit 1938) voor de Koninklijke Bibliotheek Albert I, die na volksprotest niet op de plaats van de Kruidtuinserres mocht komen. Een volledig ontwerp Utopische stad (1926) van Stanislas Jasinski, wonderlijk goed lijkend op de recente realisaties van architect Jo Crepain in het centrum van Lommel. Of een aquarel van Charles Colassin voor de woning Lubin in de Van Haelenlaan (1925) of kleurpotlood op papier (1926) voor de villa Tyssen (Floridalaan) door Antoine Pompe.

Gemeten aan het aantal architecten per capita heeft België nooit een tekort aan ontwerpers en architecten gehad. Tweehonderd opmerkelijke, vaak ingekleurde tekeningen (en enkele maquettes) van bijna honderd toparchitecten leveren op deze expositie het historische bewijs. Namen als Renaat Braem, Gaston en Maxime Brunfaut, Louis Herman De Koninck, Alban Chambon, Paul Hamesse, Gaston Ide, Henry Lacoste, Joseph Bascourt en Antoine Pompe passeren de revue. Een thematisch geordend circuit in de expositie maakt hen tot gelijken. Er is de stuwkracht van de Academies als La Cambre (met studenten als De Meutter, Brunfaut en Migno) die de Grand Prix de Rome behaalden met hun gedurfde plannen. Een andere wand toont de Don Juans der stijlen, waarin het eclecticisme hoogtij viert, met Chambon en Bascourt (en zijn ontwerpen voor de Cogels-Osylei in Antwerpen). Iets verderop verbluft de Zweepslagstijl met zijn art-nouveautekeningen, de art deco, het modernisme, de Stad als woonmachine (het rationalisme) en het technologisch monumentalisme van midden vorige eeuw. Tot de Verovering van de hemel of het op hol geslagen utopisme van de bouwheren. Na de euforie van Expo '58 op de Heizel stonden die met één been in de futuristische woonplaneet en gaven ze de Brusselse façades van Leopold II een grondige facelift.

Espace Nord
Het ingrijpendste Brusselse voorbeeld van de laatste halve eeuw wordt geïllustreerd met foto's en wolkenkrabbersplannen van het sanerings- en ontwikkelingsproject van de Noordwijk. Voor het eerst krijgt u de reuzenmaquette van de groep CDP te zien, die een spiegel is van het somnambule ghetto tussen Rogierplein, Gaucheretplein, Boudewijnlaan en Willebroekkaai. Het oorspronkelijke Manhattanproject (1960) wou acht torens. Wie de (nu opgefriste) torens WTC 1 en WTC 2 binnenstapt, ziet nog goed waar de projectontwikkelaars naartoe wilden met de wijk. Er moest een circulatiezone voor voetgangers komen met passerellen die tussen de kantoortorens zweefden en ook het Noordstation omarmden. Alles hoog boven het straatniveau, dat voorbehouden was voor Koning Auto. Maar na twee torens (jaren 1970) bleek het project te duur. En aan de sociale consequenties voor een leefbare wijk werd niet gedacht, wat voor heel wat tegenreactie zorgde. Het verhoogde circulatieplatform tussen de WTC-torens werd afgeblazen. Het was wachten tot 1985 om heel de ontwikkeling opnieuw op gang te trekken.

Inmiddels konden de mandarijnen van de bouwtoelatingskeizer ieder hun ideale kantoortoren rond de groene Albert II-laan etaleren: Atelier de Genval, Michel Jaspers & Partners, Art & Build, Henri Montois, ELD Partners, Marijnissen & Associates, M. Vander Elst, Polak & Stapels, Bontinck en Fruyen, die samen onderdak boden aan dertigduizend 'nine-to-five-kloppers' in een district van 79 hectare. Nationaal en internationaal verhuur- en verkoopbaar, zoals de CDP-film poneert: "Met architectuur van grote architecten (namen worden niet vermeld, red.), zeven hectare park met tien monumentale sculpturen, vijftien minuten van Zaventem, en negenhonderd treinen per dag in het naburige station, naast metro en bus."

Woongelegenheid (voor achtduizend mensen) en handelszaken kwamen in een latere fase. En met een knipoog naar de toekomst wordt al gewag gemaakt van 250.000 vierkante meter extra kantoorruimte in de toren North Light. Het verleden is mooi geweest, maar waar hangen de tekeningen van de Europawijk en voor het Brussel van morgen?

:: Architectuurlandschappen, tot en met 20 april 2008 in de Fondation pour l'Architecture (Civa), Kluisstraat 55, 1050 Elsene, 02-662.24.80,
Open van dinsdag tot en met vrijdag van 12 tot 18 uur, zaterdag en zondag van 10.30 tot 18 uur

Boekenuitverkoop
De Archives d'Ar­chitecture Moderne en het Civa organiseren een 'Fête du livre d'architecture' met een uitverkoop (met kortingen) van publicaties rond architectuur en tuinarchitectuur uit de boekhandel van het Civa. De tentoonstellingen in het Civa, Architectuurlandschappen, Richard Greaves en MAXXI Musée: Zaha Hadid in Rome (alle drie in het Civa) en Wenen-Brussel (in La Loge, bij het Civa aan de overkant) zijn dan open.
:: In de hal van het Civa, Kluisstraat 55, van 12 tot en met 16 december van 10.30 tot 18 uur.