Controverses: de geschiedenis in tachtig schandalen

Een lange rij wachtenden aan de Bibliothèque nationale in Parijs. In maart van dit jaar lokten de schandaalbeelden van Controverses, een juridische en ethische geschiedenis van de fotografie, heel wat nieuwsgierigen. Dezelfde tentoonstelling is nu te bezichtigen in de Botanique. Ga vooral zelf eens kijken waar al die heisa goed voor is.

Een bezoek aan Controverses is een wandeling terug in de tijd, van de uitvinding van de fotografie tot nu. Mijlpalen als de landing op de maan (1969), de alles verwoestende vulkaanuitbarsting van de Nevado del Ruiz in Colombia (1985) en de afschuwwekkende folterpraktijken in de Abu Ghraib-gevangenis in Irak (2003) zijn naast andere hoogte- en dieptepunten uit onze geschiedenis vertegenwoordigd.

De tachtig ophefmakende foto's zijn chronologisch gerangschikt en voorzien van tekst en uitleg. Een beetje vreemd misschien: een fototentoonstelling waar de context even belangrijk is als het beeld zelf. De polemiek die rond elk beeld hangt, wordt kort en bondig geschetst. Een kleine inspanning met heel wat info.

Zo lezen we bij de landing op de maan dat heel wat mensen twijfelen aan de echtheid van dit beeld. De ongelovigen vinden elkaar tegenwoordig op het internet waar ze discussiëren over voetafdrukken en een wapperende vlag (die in een windstille omgeving niet zou mogen wapperen). Blogs van gelovigen die de bewijzen van de ongelovigen met gemak weerleggen, zijn er ook genoeg.

Beklijvender is het verhaal van de dertienjarige Colombiaanse Omayra Sánchez. Na de fatale eruptie van de Nevado del Ruiz raakt ze onder water geklemd met haar benen onder brokstukken en puin. Na drie dagen moet ze de strijd opgeven. Fotojournalist Frank Fournier vereeuwigt het meisje luttele momenten voor ze sterft aan de gevolgen van gangreen en onderkoeling. Deze foto - die in ieders geheugen is gegrift - is de winnaar van de World Press Photo in 1986. De Colombiaanse regering kreeg bakken kritiek over zich heen. Waarom heeft niemand gereageerd op een aangekondigde ramp? Maar ook de fotograaf staat niet uit de wind. Kan het wel, een kind in haar laatste ogenblikken fotograferen? De schokkende foto's van de Abu Ghraib-gevangenis liggen nog vers in ons collectieve geheugen, alsook de controverse die errond hangt.

Niemand is veilig
De tentoonstelling is gelukkig meer dan een droge opsomming van wereldschokkende nieuwsfeiten. Naast persfoto's hangen er ook reclame- en kunstfoto's.

Geen enkel fotografisch beeld is veilig voor controverse. Elke foto die een plaatsje kreeg op de tentoonstelling is het voorwerp geweest van een of andere polemiek. "Of het nu gaat om documentaire fotografie, mode, reportage, kunst of wetenschap, portret, naakt, landschap of fotomontages; elke foto heeft een betekenis. Welke betekenis we dan aan een foto toekennen reflecteert altijd de op dat moment heersende ideologie," stelt Daniel Girardin.

Samen met Christian Pirker is Girardin curator van de tentoonstelling. De heterogene samenstelling laat een uitgebreid scala aan vragen toe: van de waarheidsgetrouwheid van het beeld en de authenticiteit van de fotoafdruk, over auteursrechten en morele normen tot politieke controle.

Stalin laat in communistisch Rusland met de regelmaat van de klok mensen verdwijnen die niet langer voldoende volgzaam waren. Een legertje fotoretoucheurs draait overuren om Stalins in diskrediet gebrachte intimi letterlijk van de kaart te vegen.

Dichter bij huis en nog niet zo lang geleden (2005) maakt de Parijse Bibliothèque nationale zich met de tentoonstelling Jean-Paul Sartre schuldig aan manipulatie. Op het affichebeeld, een foto van Boris Lipnitzky uit 1946, wordt de sigarettenpeuk van Sartre weggemoffeld. Met dit politiek correcte beeld was de Bibliothèque nationale alvast niet in strijd met de Franse wet die elke propaganda of reclame, rechtstreeks of onrechtstreeks, ten gunste van tabak verbiedt. De pers was er minder over te spreken.

Oog van de storm
Heel wat grote namen uit de fotografische geschiedenis zijn al in het oog van de storm terechtgekomen. Dat dit niet alleen tijdens het leven van een kunstenaar hoeft te zijn, bewijst Man Ray. Wanneer verzamelaar Werner Bokelberg eind jaren 1990 een mooie verzameling originele afdrukken van Man Ray op de kop weet te tikken, is hij de koning te rijk. Helaas blijken de perfecte afdrukken iets te perfect. Na analyse is de conclusie dat de foto's van begin jaren 1990 stammen. Een serieuze opdoffer en hij eist dan ook een onmiddellijke teruggave van de 2,3 miljoen dollar die hij voor de prints betaalde. Bokelberg slaagt er uiteindelijk in om de helft te recupereren. Man Ray zou er waarschijnlijk eens goed mee hebben gelachen. Zei hij niet: "Scheppen is goddelijk en kopiëren menselijk."

Moraalridders
Tegen de hyperrealistische weergave van de werkelijkheid zijn al heel wat moraalridders ten strijde getrokken. Sommige onderwerpen schuwen beter het daglicht. Kunstfotograaf Robert Mapplethorpe kreeg een plek op de tentoonstelling met een controversieel sadomasochistisch zelfportret. Mapplethorpe is vooral bekend om zijn uiterst esthetische en soms pornografische naaktfoto's, waardoor hij regelmatig met schandalen, censuur en sluitingen van tentoonstellingen te maken kreeg. Ook Jock Sturges kreeg het meermaals aan de stok met de overheid. Zijn naaktfoto's van prepuberende jongens en meisjes worden voor kinderporno versleten en in beslag genomen door de FBI.

De schok van het nieuwe
Het doorgaans ruimdenkende modewereldje heeft op fotografiegebied ook al hevig om zich heen geschopt wanneer fotografen zich aandienen die met hun werk afwijken van de gangbare norm. Guy Bourdin maakte in de jaren 1970 veel ophef met nooit geziene gestileerde ensceneringen en verontrustende verhalen. Vandaag de dag is hij een grote inspiratiebron voor David LaChapelle. Angelina Jolie: Horseplay (2004) levert een typisch voorbeeld van zijn provocatieve stijl. Kitsch en camp, glitter en glamour, celebs en stars. Dat is LaChapelle ten voeten uit.

:: Controverses
wanneer: 24.09 > 22.11.2009 - woensdag > zondag van 12.00 > 20.00 uur
waar: Botanique, Koningsstraat 236, Sint-Joost-ten-Node, 02-218.37.32 - info@botanique.be
inkom: 5/6 euro (Bota'Carte: 4 euro)