De resten van Expo 58: Heizelblues

Toen Herman Siebens eind vorig jaar als directeur op het Wemmelse Koninklijk Technisch Atheneum begon, ving hij een verhaal op dat in Wemmel al vijftig jaar de ronde doet. Norrland, het didactische restaurant van deze school voor sport, toerisme en voeding zou het Noorse paviljoen op Expo 58 zijn geweest. Siebens spitte de geschiedenis uit en stootte op iets totaal anders.

De hele school bleek namelijk op de Heizel te hebben gestaan. Waarom dat nu niet meer zo is, ligt aan meer dan één wereldtentoonstelling. Wij dachten dat Siebens even zou moeten zoeken op de kaart van Expo 58 waar nu precies zijn school had gestaan... maar hij wijst naar de volledige kaart! "Het schooldomein telde een kasteel en een boerderij en verder 8 hectare landbouwgrond en 8 hectare bos en parken. De grenzen waren dus de koninklijke domeinen van Laken en Stuyvenberg, de bocht van de A12, de Romeinsesteenweg en de Houba de Stroperlaan. Het kasteel van Ossegem, waarin de school was ondergebracht, stond ongeveer op de plaats van het planetarium. Vooraan glooide een Engelse landschapstuin [zie foto 1] en achteraan lag een Franse geometrische tuin [zie foto 2]."

Het domein van Ossegem was aanvankelijk eigendom van de industrieel Josse Goffin van Forges de Clabecq. Schoonzoon De Rongé-Goffin had er in 1866 een kasteel in Italiaanse stijl laten bouwen waar zijn weduwe tot aan haar dood in 1906 bleef wonen. Leopold II erfde het domein en schonk het aan de stad op voorwaarde dat er een rijksschool zou komen.

In 1920 werd het voormalige kasteel De Rongé betrokken door het Hoger Normaal Instituut voor Landbouwhuishoudkunde: "Het was een regentaat voor meisjes die hun vaardigheden moesten doorgeven aan boerendochters. De school had een huishoudafdeling en een landbouwafdeling met een boerderij met varkens en koeien. Zowel koningin Elisabeth [zie foto 3] als koningin Astrid kwamen er graag de Coupe de la Fermière overhandigen. De school had goede relaties met de 'overkant'," zegt Siebens: "Niet elk schoolbestuur had de eerste hofdame van koningin Elisabeth, barones Agnes della Faille d'Huysse, als voorzitster."

Modelhoeve
En weer speurt Siebens de kaart af: "Hier, rechts van de Eeuwfeestpaleizen, stond de villa van de eerste schooldirecteur Jan Lindemans [zie foto 4]. Een man met erg invloedrijke pedagogische ideeën en ettelijke publicaties over de lokale geschiedenis, opvoedkunde en toponymie, en stichter van het West-Brabantse tijdschrift Eigen schoon." Toen de school in 1920 begon, waren er al plannen voor een wereldtentoonstelling en was al geweten dat de school maar tijdelijk kon functioneren, al was blijkbaar niet zo duidelijk hoelang dan precies: "De Wereldtentoonstelling van 1935 palmde een gedeelte van het schooldomein in, maar de villa bleef nog 17 jaar gewoon naast de Eeuwfeestpaleizen staan. De modelhoeve van de Wereldtentoonstelling van 1935 - ongeveer op de plaats waar in 1958 de helihaven kwam - kreeg de school nadien gewoon in gebruik."

Zo zijn er foto's van proclamaties met eindejaarsstudenten en directeur Lindemans tegen de achtergrond van het Paleis van het Katholiek Leven van de Wereldtentoonstelling van 1935. Op www.laken-ingezoomd.be zie je wat ze daarvoor gepresteerd hadden: je ziet hen wasgoed bleken in de boomgaard, boter en kaas bereiden, op herbariumtocht gaan, kippen pluimen, fruitbomen snoeien...

"Veel bedrijvigheid dus," zegt Siebens: "En dan zegt dochter Moens de Fernig laatst dat de Heizel als locatie werd gekozen omdat hier toch niets was. Hé, denk ik dan, mijn school was daar! Dat zelfs de dochter van de commissaris van de Expo er niet méér vanaf wist, bewijst dat het een echt onbekend verhaal is. Terwijl het een erg prestigieuze school was. Meer dan één buitenlandse missie, onder andere uit de kolonie, kwam kijken hoe een dergelijke school voor regenten landbouw- en huishoudkunde werd opgezet. En beeld je dat eens in: in de jaren 1930 gingen ze op schoolreis naar Chicago. Vandaag zou het equivalent daarvan een reis naar de maan zijn!"

Belgisch verhaal
"Expo 58 betekende echt het einde. Eerst vertrokken de koeien naar de Zijp in Wemmel omdat daar een stal leegstond. De leerlingen en de leerkrachten zijn de koeien gevolgd, nadat ze tot op het laatst op de Heizel zijn gebleven. Oud-leerlingen vertelden me hoe ze vanuit hun klaslokaal de bouw van het Atomium dag na dag konden volgen. Het kasteel op de heuveltop, de witte directeursvilla en de boerderij werden gesloopt en het glooiende landschap werd genivelleerd. Dat was ook typisch voor de jaren 1950: eerst alles nivelleren en daarna weer kunstmatige heuvels aanleggen voor de paviljoenen van het Vaticaan, San Marino..."

En het paviljoen van Noorwegen dan? "Ons restaurant de Norrland, genoemd naar het hout uit Norrland (Zweden) dat voor het plafond werd gebruikt, zou eerst een restaurant-hotel worden: La Fleur de Boechout. De plannen stammen uit 1956: dat zo lang kon worden gedacht dat het hier om het Noors paviljoen ging, is weer zo'n typisch Belgisch verhaal. Iemand van hier is een dag na de Expo waarschijnlijk recuperatiemateriaal gaan inladen. En op den duur begin je dan overeenkomsten te zien tussen het houtwerk van onze Norrland en de zoldering van het Noorse paviljoen. Nu heb ik van de architect van de Norrland uitsluitsel gekregen: de twee gebouwen hebben niets gemeen. Wel is het paviljoen van Noorwegen gedeeltelijk terechtgekomen in Limal (Waver) waar het eerst als gemeentehuis dienstdeed en nu als lagere school wordt gebruikt. Wat wel klopt, is dat de grond met het opgeblazen paviljoen van Le Corbusier naar hier werd afgevoerd. Als je maar diep genoeg zou graven in de wijk Boechout..."

Het nieuwe schoolgebouw [zie foto 5] van 1958 kan Siebens nog steeds met uitgestelde trots vervullen: "In publicaties werd het aangehaald als voorbeeld van moderne scholenbouw in Europa. Kijk maar naar die openheid, dat is pure Le Corbusier. Kwam koningin Elisabeth voor de zoveelste keer op bezoek op de Heizel, dan kwam hier in Wemmel koningin Fabiola op bezoek." Een brede trap in breukstenen, de lange luifel boven de inkom, de verschillende schoolgebouwen paviljoensgewijs verspreid in het groen, ze zijn stilaan typisch te noemen: "Ze zijn het waard om gerestaureerd te worden. En ik wil weer een koningin op bezoek." Als de school in 2020 haar honderdjarige bestaan viert, zal Siebens alvast niet van nul moeten beginnen met de voorbereidingen: "Telkens als ik nu over de Heizel rijd, denk ik: dág meneer Jan Lindemans, die op tien minuten wandelen van zijn school woonde. Héérlijk..."