De triomfantelijke terugkeer van Jaco Van Dormael

In 1991 won hij met Toto le héros de Caméra d'Or voor het beste debuut. Vijf jaar later scoorde zijn Le huitième jour opnieuw, en dit keer ook aan de kassa. En toen werd het oorverdovend stil rond de Brusselse filmregisseur Jaco Van Dormael. Elf lange jaren reduceerden de trots van België tot een Mr Nobody. Nu wordt het pad geëffend voor een triomfantelijke terugkeer.

Tijdens het slotgala van het Filmfestival van Cannes, jaargang 1996, mochten Pascal Duquenne en Daniel Auteuil het podium op om samen de prijs voor beste acteur in ontvangst te nemen voor hun samenspel in Le huitième jour. Toen kon de grootste zwartkijker niet vermoeden dat er elf jaren voorbij zouden gaan voor Jaco Van Dormael weer op de set zou staan. De Brusselse filmregisseur lijkt er zelf niet om te malen. "Ik heb geleefd," klinkt het kort en krachtig. En na wat aandringen: "Ik schrijf traag. Er was tijd nodig om dit verhaal door te trekken tot in zijn uiterste consequenties. Ik ben blijven schaven en slijpen tot alles goed zat. Er kwam ook heel wat denkwerk aan te pas omdat ik iets bijzonders voor ogen heb. De structuur en de taal van de film zijn nieuw. Dit hebben de mensen nog niet gezien."

In 2009 pas, bij voorkeur op het Filmfestival van Cannes, zal blijken of Van Dormael terugkeert in triomf. Maar op papier ziet de film die hij nu aan het opnemen is, er veelbelovend en on-Belgisch ambitieus uit.

Alleen al het verhaal doet duizelen. Mr Nobody is een fabel over ene Nemo. Nemo zoals de vooruitstrevende kapitein van Jules Verne, Nemo zoals in het Latijnse woord voor 'niemand'. In 2092 is hij de laatste sterfelijke mens op aarde. Zijn nakende dood is groot nieuws, maar Nemo kan de nieuwsgierige journalisten niet verderhelpen. Hij herinnert zich niet meer wie hij is. Hij herinnert zich oneindig veel levens. Op zijn zevende werd hij op het perron voor de keuze gesteld: meegaan met papa en in Engeland blijven, of meegaan met mama die de oceaan oversteekt. Nemo kiest niet en heeft vanaf dan twee levens: een in Engeland, een in Amerika. Maar ook die levens splitsen zich op. Nemo had drie jeugdvriendinnen. Elke keuze leidt tot weer een ander leven. Elke Nemo moet op zijn beurt keuzes maken, waardoor eindeloos veel mogelijkheden ontstaan: levens op verschillende tijdstippen, plaatsen en planeten.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld en elke leven wordt gefilmd in een andere stijl. Van Dormael maakt zich hard dat hij straks een myste­rieuze, snelle, glasheldere film aflevert. "L'ironie du sort of recenter nog Lola rennt en Sliding doors: het idee is niet nieuw. Maar meestal beperkt men zich tot enkele mogelijkheden. Ik presenteer oneindig veel mogelijkheden," legt Van Dormael uit. Hij werkte heel wat van die levens op papier uit. Op een gegeven moment was het scenario duizend pagina's dik. De 250 niet-gesneuvelde pagina's zijn straks goed voor een film van tweeënhalf uur.

Geestdrift is het devies van het avontuur. Iedereen die van dicht of ver betrokken is bij de geboorte van Mr Nobody, lijkt door het virus gebeten. De directeur van Scope Invest, het bedrijf dat voor Mr Nobody 8,3 miljoen euro ophaalde bij Belgische bedrijven, roemt het tax shelter-sys­teem, een fiscale maatregel om investeringen in de Belgische audiovisuele sector te stimuleren. Maar zijn ogen beginnen pas te fonkelen als hij over het scenario begint.

Normaal gezien doet een crewlid alsof hij al dertig jaar op de set staat en het allemaal al gezien heeft; nu niet. De medewerkers geven toe onder de indruk zijn, het gevoel te hebben aan iets groots te werken. Het enthousias­me noch het ingewikkelde verhaal leidt tot chaos op de set. Wanneer ik eind augustus een dag lang de opnames van Mr Nobody mag bijwonen, is het eerste wat me opvalt, de gedisciplineerde kalmte waarmee iedereen zich van zijn taak kwijt. Van Dormael geeft het voorbeeld en is de rust zelve. Alsof hij nooit is weggeweest. Alsof hij de druk niet voelt en de cijfers niet kent. Een budget van 36,5 miljoen euro, waarvan 8,3 miljoen uit België via de tax shelter. Twee opnameploegen, 135 medewerkers, gemiddeld tachtig man op de set, onder wie enkele internationale filmsterren. De hoofdrol is voor Jared Leto, het Amerikaanse talent uit Requiem for a dream van Darren Aronofsky en Fight club en Panic room van David Fincher.

Nemo's verschillende echtgenotes worden vertolkt door Diane Kruger, de schone voor wie Brad Pitt en Eric Bana in de clinch gingen in Troy, en Sarah Polley, de fenomenale actrice uit prachtige films als The sweet hereafter en My life without me. Engels is de voertaal. Dat kan haast niet anders als je film uitkomt op minstens vijfhonderd kopieën met de bedoeling twee tot vijf miljoen mensen in de bio­scoop te krijgen. Zes maanden opnames worden gespreid over Canada, Duitsland, Rixensart, Brasschaat, Schaarbeek en Watermaal-Bosvoorde.

Logis-Floréal in de hoofdrol
Uiteraard ontbreekt Watermaal-Bosvoorde niet op het appel. De Brusselaar Van Dormael geeft in ál zijn langspeelfilms een mooie rol aan Le Logis-Floréal. De naast elkaar gelegen tuinwijken, de oudste van het land, fleurden eerder al het fantastische Toto le héros én Le huitième jour op en vormen nu ook een deel van het decor voor Mr Nobody. Van Dormael kent de buurt op zijn duimpje. De tuinwijk kan perfect doorgaan voor het Londen waar de jonge Nemo opgroeit. Het straatnaambord Silenenstraat vervangen door Coriolis Lane, en klaar was de decorateur. Maar dat is niet de enige reden waarom de filmkaravaan er neerstrijkt.

De sprookjesachtige sfeer van de tuinwijken is gesneden koek voor de regisseur die bloemen liet zingen en dansen in het visueel speelse Toto le héros. De huizen van Le Logis (met de gele ramen) en Floréal (met de groene ramen) zijn huisjes zoals kleine kinderen ze tekenen: pittoresk op het belachelijke af, omgeven door het groen van leilinden, winterbloeiende planten, bol gesnoeide klimop, bomen en heestermassieven. De door Jean Eggerickx getekende woningen zien er allemaal eender uit en dat past bij Van Dormaels idee van véle mogelijke levens. "Achter elke deur kun je een andere Nemo met een ander leven vermoeden. Deze tuinwijken waren opnieuw een ideaal decor voor de kindertijd van Nemo. De huizen zijn identiek, er zijn nog geen verschillen, alles is nog mogelijk, alles is nog belofte," zegt Van Dormael met een glimlach.

Droom wordt vlees
Een paar tellen later neemt hij een scène op waarin een vriendinnetje de jonge Nemo zoent in het voorportaal. Het is een moeilijke scène: het meisje moet bekennen dat ze geen goed mens is, en huilend weglopen. Van Dormael spaart zijn jonge acteurs niet en laat ze de opname steeds overdoen. Ondertussen maken overvliegende vliegtuigen lawaai. En ook de kinderen in het huis dat als achtergrond dient, beproeven Van Dormaels geduld. De piepschuimen deur moet worden gedemonteerd om te kunnen aanbellen aan de echte deur. Of de moeder haar kinderen tot iets meer stilte kan aanmanen? Van Dormael geeft geen krimp, er is meer nodig om hem van slag te brengen. Met een hoofdknikje, een oogopslag als het echt moet, overlegt hij met zijn cameraman en eerste assistent. "Ik ben al acht jaar met deze film in de weer. Ik heb gevochten voor mijn droom. Dromen is prettig, maar dit is zoveel beter: de droom vlees doen worden. Zien hoe de acteurs, de hele crew er elk op zijn manier een meerwaarde toevoegt."