De vijf hoeken van de wereld: Duitsland in Elsene

Dat Karl Marx (1818-1883), de Duitse grondlegger van het communisme, tijdens zijn periode in Brussel vaak in La Maison du Cygne op de Grote Markt zat, weten we ondertussen wel.

Het klopt niet dat hij in dat statige zeventiende-eeuwse huis van de vroegere bakkersgilde zijn Communistisch manifest schreef, maar hij vergaderde er wel onder meer met de Duitse Arbeidersontwikkelingsvereniging en ontwikkelde er dus zijn ideeën. Schrijven deed hij wellicht thuis, en van oktober 1846 tot februari 1848 stond dat huis in de Jean d'Ardennestraat in Elsene. Hij woonde daar met zijn echtgenote Jenny von Westphalen, zijn twee dochters, en vanaf 1847 ook nog zijn zoon Edgard die in Elsene werd geboren. Ze leefden er in relatieve armoede. Ook tegen de gevel van dit huis hangt een plakkaat met zijn naam.

Marx was als 'gevaarlijke revolutionair' eerst uit het toenmalige Pruisen en daarna ook uit Frankrijk gezet, en kwam zo in februari 1845 in het jonge, liberale België terecht. Toch zou een andere bekende Duitser, Leopold I van Saksen-Coburg, hem er in februari 1848 weer uitgooien. Na even te hebben vastgezeten in de Amigo-gevangenis vlak bij de Grote Markt, kregen Marx, zijn vrouw Jenny en zijn drie kinderen een uitwijzingsbevel, en trokken ze weer naar Parijs, waar de februarirevolutie een reeks van kortstondige liberale, nationalistische opstanden in heel Europa zou uitlokken tegen de heersende regimes. Marx en Friedrich Engels hadden met hun Communistisch manifest de ideologische basis voor die revoluties gelegd. Onder meer met de beroemd geworden leuze "Proletariërs aller landen, verenigt u!"