Europese prijs voor restauratieplan machinerie Wielemans-Ceuppens

Het onderzoek dat Vorst als eigenaar van de machinezaal van Wielemans-Ceuppens bestelde bij expert industrieel erfgoed Guido Vanderhulst won een EU Prijs voor Cultureel erfgoed/Europa Nostra 2013. De sociale twist die Vanderhulst eraan gaf, was doorslaggevend.

G uido Vanderhulst deed zijn onderzoek in de schoot van BruxellesFabriques/BrusselFabriek, begaan met het industrieel en sociaal erfgoed van Brussel, waar ze vurig hopen dat hun voorzitter in juni zelf zijn prijs kan afhalen, want Vanderhulst herstelt momenteel van een hartoperatie.

De machinezaal is gelegen in de tweede brouwerij die de familie Wielemans-Ceuppens in 1905 liet bouwen (de derde betreft het Blommegebouw uit de jaren dertig), en voor Vanderhulst is er geen betere getuige van de ondernemersgeest van deze familie.

Het gebouw, vandaag gekend als het Brassgebouw, was bedoeld voor de productie met lage gisting van het type Pilsen dat stilaan de geuze verdrong. Het gebouw en alle nog aanwezige machines zijn sinds 1993 geklasseerd. Nergens anders in Europa overleefden soortgelijke machines, de De La Vergne-compressor is zelfs uniek in de wereld.

Tot aan de Tweede Wereldoorlog was de firma Wielemans-Ceuppens een voorspoedige en visionaire firma. Vanderhulst haalt in zijn studie Claude Wielemans aan, die stelt dat de bierconsumptie ten tijde van Prosper Wielemans nog tweehonderd liter bier per jaar per persoon bedroeg, ten tijde van zoon Léon Wielemans nog honderdvijftig liter en bij de sluiting van de brouwerij eind de jaren tachtig nog maar vijftig liter.

Restaurateurs-gidsen
De historica Carole Depasse voert in verschillende dossiers het woord voor BrusselFabriek: "Het is een ambitieus, kostelijk project, maar het laat Brass toe zijn industrieel en sociaal verleden heruit te vinden. Op dit moment zit Forest Centre Culturel in het gebouw (en de Nederlandstalige bibliotheek van Vorst, AD), maar zij gebruiken de machinezaal louter als decor tijdens expo's of concertjes, en dan is er nauwelijks aandacht voor de machines."

"Origineel aan het restauratieplan van Vanderhulst is het sociale luik. De bedoeling zou zijn de verantwoordelijkheid voor de restauratie uit te besteden aan langdurig werklozen, die daardoor kenners worden en dan als gids van deze machines kunnen optreden. Hoe ze werkten, en wat hun nut was binnen de brouwerij." Vanderhulst ziet deze ambassadeurs "wat menselijkheid brengen in dit industrieel succesverhaal."

De machinezaal zou terug een soort zenuwcentrum kunnen worden, wat ze ooit was voor de brouwerij, met een multimediale scenografie, een meertalige website over de historische en wetenschappelijke kant van brouwen, expo's over productiemethoden en biersmaken wereldwijd.

Guy Moerenhout, lid van BrusselFabriek, doet nog een oproep: "We maken ook kans op de publieksprijs. Die wordt toegekend op basis van een online enquête van Europa Nostra. U kunt voor dit project stemmen via vote.europanostra.org."

Rolls-Royce
De studie voorziet een oplossing voor elke machine afzonderlijk. Enkel de buitenkant restaureren, gedeeltelijk terug in werking stellen, tot zelfs een volledige replica nabouwen. Vanderhulst stak onder meer zijn licht op bij een oud-mecanicien en bediener van stoommachines van de elektriciteitscentrale van Sint-Gillis en het Brugmannziekenhuis en bij musea die ervaring hebben met het restaureren van stoommotoren.

De machines kregen sinds de sluiting van de brouwerij heel wat te verduren. Het glazen dak van de machinezaal was zelf gedurende lange tijd in slechte staat, waardoor het regenwater binnensijpelde en de machines gingen roesten. Onderdelen, het ene al emblematischer dan het andere, werden gestolen of gevandaliseerd.

Het gaat over een Carels stoommachine uit Gent, die de De La Vergne en Sulzer compressoren aandreef, een rolbrug en een elektrisch besturingsbord.

Voor de De La Vergne-compressor reisden de broers Wielemans naar New York om er de Rolls-Royce onder de koelsystemen aan te schaffen. Het gouden opschrift in reliëf getuigt dat de machine speciaal voor de Wielemans-Ceuppensbrouwerij werd gemaakt. De Sulzer (ammoniak)compressor is van Zwitserse makelij en had smeerbussen in de vorm van glazen vazen, die vandaag jammer genoeg verdwenen zijn.

Hier zou een replica op schaal interessant zijn om het koelsysteem van een brouwerij in 1905 in volle industrialisatieperiode uit te leggen. Door de rolbrug terug operationeel te maken, kan getoond worden hoe destijds zware machines of onderdelen werden ge(de)monteerd. Bij het elektrisch besturingsbord, dat vandaag erg beschadigd is, kan je je nog voorstellen hoe in een oogopslag alle nuttige stroominformatie op wijzerplaten afgelezen kon worden, en volgens de noden van de brouwerij via hendels en schakelaars de stroomtoevoer eenvoudig kon worden aangepast. De hoogwaardige uitvoering toont aan dat dit het hart van de brouwerij was. Een didactisch uitgerust besturingsbord zet misschien enkele ingenieurs in de dop aan het dromen.