Expo '58 alsof u erbij was

Niet alleen in onze populaire rubriek 'Chou de Bruxelles' kunnen oudere mensen niet zwijgen over Expo '58. Knoop een gesprek aan met een hoofdstedeling(e) die oud genoeg is, en vroeg of laat begint hij of zij over de Expo. Ik haat het. De wereldtentoonstelling was een mijlpaal in de moderne geschiedenis van onze hoofdstad en het steekt dat ik daar niet over kan meepraten. Gelukkig is er nu een dvd van het Koninklijk Filmarchief. Op het schijfje: de wereldtentoonstelling van 1958 alsof u er zelf bij was.

'Het is inderdaad een fenomeen," bevestigt Erik Martens, de hoofdredacteur dvd's bij het Koninklijk Filmarchief. "Praat over Expo '58 met mensen die er geweest zijn en ze houden niet meer op. Het is gek, maar het raakt bij veel mensen een snaar. Als tachtig procent van de Belgen op de wereldtentoonstelling is geweest, dan wil dat zeggen dat ook tachtig procent van de zestigplussers er vandaag nog jeugdherinneringen aan moet hebben."
Eerder verzorgde Martens voor het Filmarchief de Kroniek van de Vlaamse film, een verzameling van elf klassiekers die de periode 1955-1990 typeren.

De dvd Expo '58 werd gerealiseerd in samenwerking met de vzw Atomium, met de steun van de Koning Boudewijnstichting en de Erfgoedcel Brussel. Het Koninklijk Filmarchief beschikt over een schat aan audiovisueel bronnenmateriaal over belangrijke momenten uit het collectieve geheugen van de voorbije honderd jaar. Maar veel gebeurt er niet met die schat. Door ze op dvd te zetten, kan een deel van het materiaal ontsloten worden voor het publiek. Expo '58 is een proefproject, het Filmarchief hoopt een reeks te beginnen.
"Er zijn heel veel ideeën. Het spreekt een beetje voor zich dat de keuze van het thema zal aansluiten bij die onderdelen van de collectie waarvan veel materiaal voorhanden is en waar we zelf een mooi onderwerp in zien. De koloniale films bijvoorbeeld," zegt Erik Martens.
De drie uur archiefmateriaal op de dvd flitsen je terug in de tijd. Een mensenzee vergaapt zich aan het Atomium. Sommigen zitten hoog en droog in een futuristische kabelbaan die op de Heizelvlakte was opgericht. In een kunstdocumentaire getiteld Brussel, schouwtoneel der natiën bespreekt Paul Haesaerts de architectuur van de paviljoenen in volslanke volzinnen: "Stoutmoedig en toch beheerst als nooit tevoren dwingt het menselijk genie de lijn volgens zijn grillen van het ogenblik. Nu boog straks kronkeling en golf of glijbaan, getuigen deze kunstwerken van een fantasie zonder einde en de onbegrensde mogelijkheden van de moderne techniek."
Sommige landen hebben er inderdaad hun werk van gemaakt. Onbegrijpelijk dat er zo weinig paviljoenen overeind gebleven zijn - het Amerikaans Theater en de discotheek Carré in Willebroek zijn uitzonderingen.

De dvd biedt een gevarieerde selectie van elf reportages en documentaire films van gevestigde waarden en amateurs. Veel beelden zijn nooit eerder vertoond. In het filmpje Operatie Brussel zien we een (ingekort) overzicht van de vele infrastructuurwerkzaamheden die uitgevoerd werden. De mensen staan maar raar te kijken als de grote bomen langs de Lambermontlaan genadeloos geveld worden. Voor wie dacht dat de recente restauratie van de bollen van het Atomium spectaculair was, is er een onafgewerkte documentaire van Gaston Schoukens, getiteld Ik heb het Atomium zien bouwen. Je zou voor minder een lofzang aanheffen op de wonderen der techniek als je ziet hoe vlot het bouwsel opgetrokken werd.

Eén lange vakantie
Het ongebreidelde geloof in technologie en vooruitgang frappeert in bijna elk filmpje. "Ondanks de reële dreiging van de Koude Oorlog - al stond het Amerikaanse paviljoen recht tegenover het Russische - en de angst voor de nucleaire vernietiging, keek men toch met extreem optimisme naar de toekomst. Men ging ervan uit dat het leven echt makkelijk zou worden, dat machines de mensen (in casu de huisvrouw) het werk uit handen zouden nemen. Als je de beelden ziet, en bijvoorbeeld ook de reclamefilmpjes van toen, dan lijkt het wel alsof men verwachtte dat het leven echt alleen nog uit vakantie zou bestaan. Als je ziet hoe het geëvolueerd is, dan geeft dat een vreemd gevoel. De technologie is nog veel performanter gebleken dan toen werd gedacht, en toch lijkt het alsof we almaar meer en meer werken en almaar minder tijd hebben," zegt Martens.

De filmpjes op de dvd zijn een selectie. "Er is gigantisch veel materiaal, ook bij de televisiestations. Die bestonden nog maar een paar jaar en traden met Expo '58 voor de eerste keer op grote schaal naar buiten. We beschikken ook over heel veel amateurmateriaal. We wilden vooral een interessante en gevarieerde selectie maken. Van de films bezitten we niet de rechten. Die hebben we allemaal moeten regelen met de rechthebbenden. Dat was een enorm werk. Sommige productiehuizen bestaan niet meer, andere rechten zijn (een paar keer) in andere handen overgegaan."

Zonder commentaar
De filmpjes worden getoond zonder achteraf-interpretatie van de samenstellers van de dvd. "In documentaires wordt dit soort materiaal altijd gebruikt om een hedendaags standpunt te bewijzen. Maar op zich betekenen die films misschien wel iets heel anders, en daarom tonen we ze zoals ze gemaakt werden. Niet dat we niet vinden dat er geen duiding nodig is, maar die geven we voor dit project in geschreven vorm." De dvd zit niet in een doos, maar in een drietalig boek van honderd bladzijden. Marc Reynebeau schetst de maatschappelijke context van de jaren 1950 in België, Diane Hennebert doet het verhaal van de Expo, Rika Demets en Mil De Kooning bekijken de vormgevingsaspecten, en in de laatste bijdrage gaat Johanna Kint dieper in op de verschillende films. De lectuur is aanbevelenswaardig, maar als u eindelijk wilt kunnen meepraten met hen die Expo '58 meegemaakt hebben, dan raden we u toch vooral aan om de films te bekijken. De dvd brengt de magie van bewegend beeld in herinnering - is er een mooier compliment denkbaar?

:: De dvd met boekje Expo '58 is te koop bij het Koninklijk Filmarchief, Hotel van Cleve, Ravensteinstraat 3, 1000 Brussel.
Bestellen kan ook. Meer info op de website van het Koninklijk Filmarchief.