Expo Black Paris - Black Brussels

Dicht bij 'ons' Matonge, in het Museum van Elsene, loopt een tentoonstelling over de kunst van de Afrikaanse diaspora in Parijs tussen 1906 en vandaag. De expo, eerder te zien in Duitsland en daar ook samengesteld, werd hier aangevuld met werk uit 'Black Brussels'.

Parijs vormt momenteel de grootste Afrikaanse enclave in Europa. Ongeveer een vijfde van de twaalf miljoen inwoners uit de hoofdstad en de banlieues is van Afrikaanse, Antilliaanse of Afro-Amerikaanse origine. Je zou kunnen zeggen dat de artistieke wisselwerking tussen het Noorden en het Zuiden in de Franse hoofdstad dan ook haar grootste concentratie heeft. De tentoonstelling toont alvast een aantal interessante en boeiende werken: zowel van artiesten van Afrikaanse origine, als van anderen die op een andere manier een band hebben met het continent.

Wie voor een chronologische benadering van het onderwerp kiest, begint zijn tentoonstellingsbezoek het best op de mezzanine van de tijdelijke tentoonstellingszaal in het museum. Want daar wordt het 'historische' en tegelijkertijd meest documentaire luik van Black Paris - Black Brussels gepresenteerd. De zwarte aanwezigheid in de lichtstad laten de tentoonstellingsbouwers aanvangen bij de Wereldtentoonstelling van 1878, toen de eerste menselijke dierentuinen werden geopend: zwarte figuranten werden als dieren tentoongesteld en moesten scènes naspelen uit het Afrikaanse 'primitieve' dorpsleven, terwijl de bezoekers zich erop stonden te vergapen.

Josephine Baker
Na de Eerste Wereldoorlog, toen liefst 193.000 zwarten in het Franse leger hadden meegevochten, werd het beeld van de 'primitieve wilde' verdrongen door dat van de 'goede, moedige en volgzame' zwarte. Op Banania-affiches worden zwarten afgebeeld als grote kinderen. Bananen zullen even verderop in de tentoonstellingsruimte nog terugkomen: Josephine Baker, de zwarte Amerikaanse die vanaf 1925 ging optreden in de Revue nègre van het Théâtre des Champs-Elysées, danste in een rokje van bananen op het ritme van de charleston, een tot dan in Europa ongekende muziekstijl. "Aangezien ik op het podium een verpersoonlijking ben van de wilde, probeer ik in het leven zo beschaafd mogelijk te zijn," is een van haar gevleugelde uitspraken. Beneden in de tentoonstellingsruimte strooit de uit Sudan afkomstige kunstenaar Hassan Musa ook kwistig bananen en ander fruit over zijn grote doeken uit. In een referentie aan Baker en het beeld dat Europa van haar had, figureert op zijn doeken een zwarte vrouw, haar naaktheid slechts verhuld door bananen of ander fruit, soms vergezeld van blanke mannen in koloniale kledij, en met Arabisch schrift erbij. Who needs banana in Bagdad?, heet een werk van hem uit 2003 dat de tentoonstellingsaffiche siert.

Maar terug naar de mezzanine, waar we met Josephine Baker zijn terechtgekomen in de wereld van de jazz, die door de Eerste Wereldoorlog het oude continent bereikte. Zwarte muziekgroepen werden door het Amerikaanse leger gerekruteerd om in de zijlijn van het slagveld te spelen. Behalve met Baker maakten de Parijzenaars ook kennis met Sidney Bechet. In 1923 vond in Parijs de première plaats van het ballet La création du monde. De muziek van Darius Milhaud was erg geïnspireerd door jazz, Fernand Léger liet zich voor het decor, waarvan u in de tentoonstelling enkele ontwerpen in aquarel kunt bewonderen, inspireren door Afrikaanse mythen. Er is ook aandacht voor de Belgische jazzscene van weleer en voor één persoon in het bijzonder: de Brusselaar Robert Goffin, die verschillende standaardwerken schreef over jazz, waarvan er één door niemand minder dan Samuel Beckett naar het Engels werd vertaald: The Best Negro Jazz Orchestra. Uiteindelijk komt men in het historische gedeelte ook uit bij de négritude als literair project, met grote namen als Léopold Senghor.

Migratie
In de grote tentoonstellingsruimte beneden staat, ligt of hangt het werk van de hedendaagse kunstenaars. De gebruikte media zijn heel divers, een van de redenen waarom Black Paris - Black Brussels, nooit gaat vervelen. Vele kunstenaars focussen op het leven en de problemen van de Afrikanen, in Europa of in Afrika, op thema's zoals migratie, ontheemdheid, of vooroordelen. Zoals de Spaanse Héctor Médiavilla, die foto's maakt en films draait in het milieu van de zogenaamde sapeurs: Afrikanen die naar Europa zijn gekomen om er in de grootstad grote sier te maken in chique pakken, maar soms toch door heimwee naar Afrika worden verteerd. Van de Congolees Chéri Samba, een van de bekendste kunstenaars aanwezig, worden enkele maatschappijkritische, van commentaar voorziene werken getoond.

Jota Castro komt uit Peru, woont nu in Brussel, maar focust in zijn installaties van vlaggen vooral op Frankrijk en op de uitsluitingsmechanismen in de Franse samenleving. Darryl Evans, van blanke Zuid-Afrikaanse afkomst, kwam tijdens de apartheid in Frankrijk terecht en maakte prachtige foto's in het milieu van de zwarte Afrikanen in de wijk Goutte d'Or in Barbès. Barthélémy Toguo uit Kameroen behandelt het thema van de migratie: een eenvoudig houten stapelbed van verschillende verdiepingen hangt hij vol goedkope plastic reistassen en tot buidel geknoopte Afrikaanse stoffen. Even verderop dobbert een houten bootje, beladen met dezelfde vracht, in een zee van flessen.

Samuel Fosso uit Kameroen poseert zelf voor foto's waarop hij de draak steekt met westerse clichés: hij poseert als piraat bijvoorbeeld, of als rijke Amerikaanse vrouw. Iets soortgelijks doet de Burundees Aimé Ntakiyica, die leeft en werkt in Beersel. Hij portretteert zichzelf in Europese folkloristische kostuums: in Tiroler pak, in Schotse kilt... met een vijftal anderen vertegenwoordigt hij 'Black Brussels'. Fotografe en videaste Marie-Françoise Plissart is ook een van hen, van haar wordt de videofilm De stroom in Kinshasa getooond, een van de onderdelen van de expositie Kinshasa, the imaginary city uit het Belgische paviljoen op de architectuurbiënnale van Venetië in 2004. Plissart maakte de tentoonstelling samen met architect Koen Van Synghel en antropoloog Filip De Boeck, en werd toen bekroond met de Gouden Leeuw. Ook van Belgiës belangrijkste levende schilder, Luc Tuymans, ziet u een werk uit de befaamde serie Mwana Kitoko - Beautiful White Man, een beeld van Koning Boudewijn in uniform, op bezoek in Congo.

:: Black Paris - Black Brussels, nog tot 27.4.2008, Museum van Elsene, Jean Van Volsemstraat 71, Elsene, info via museum@elsene.be of www.elsene.be