Expo rond tijd en vergankelijkheid in SL-Woluwe

Een nieuw schot in de roos voor de Stichting Marinus: het kleine team brengt na een jaar hard werken een uitgebalanceerde selectie prenten, beeldhouwwerk en curiosa met als thema 'de tijd'. Sinds mensenheugenis zijn beeldende kunstenaars al in de weer met dit fenomeen. De tijd vliegt snel, gebruik hem wel - bijvoorbeeld om een bezoekje te brengen aan deze verdienstelijke tentoonstelling.

De gravure van Pieter Bruegel De triomf van de Tijd of Saturnus uit 1574 (Koninklijke Bibliotheek) kan vrij gemakkelijk 'gelezen' worden: de wagen van de god van de Tijd wordt getrokken door een wit en een zwart paard die op hun halsters respectievelijk het beeld van de zon en de maan dragen. De wielen van de tijd vermorzelen machtssymbolen zoals een kroon en een kardinaalshoed, kunstvoorwerpen en muziekinstrumenten. De god van de Tijd - in zijn Griekse versie: Chronos - zit op een zandloper en eet een van zijn eigen kinderen op. In zijn hand heeft hij een ring, gevormd door een slang die zichzelf in de staart bijt: het cyclische karakter van de Tijd. Hij wordt gevolgd door een geraamte dat op een muildier zit met een zeis over de schouder. Naast de dood zit de Roem op een olifant: een gevleugelde dame met een lofbazuin. Op een bolvormige verheffing prijken de tekens van de dierenriem en de levensboom met in zijn takken meetinstrumenten: een weegschaal en een klok. In het landschap wordt een meiboom geplant, er staan windmolens met en zonder wieken en de vier seizoenen volgen elkaar op.

Niet enkel de wisseling der jaargetijden, maar ook de op- en neergang van beschavingen spreekt tot de verbeelding. Egypte, met zijn piramiden en sfinxen, is een favoriete topic. De kunstenaars tonen zich scherpe observatoren als ze het onherroepelijke verglijden van de tijd in kaart brengen. In een reeks genadeloze zelfportretten analyseert Rembrandt van Rijn zijn eigen verouderingsproces.

Vanitas vanitatum
Het genre van de Vanitas-afbeeldingen baseert zich op de bijbelse uitspraak 'IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid'; verwelkte bloemen, eendagsvliegen, zandlopers en schedels moeten de kijkers goed doordringen van de kortstondigheid van het bestaan. Soms zijn het waarlijk lugubere voorstellingen met schedels die met hun lege oogkassen tegelijkertijd iets spiritueels als iets laag-bij-de-gronds uitstralen. De spreuken die zich rond de afbeeldingen kronkelen, liegen er niet om: Memento mori ('Gedenk te sterven', bedenk dat je sterfelijk bent) en - boven een krachtige, gevallen krijger - Hodie mihi cras tibi ('Vandaag is het mijn beurt, morgen de jouwe').

De ets Melencolia van Albrecht Dürer is wereldberoemd. Nicolas Poussin toont hoe de Tijd de Waarheid redt uit de klauwen van de Nijd en de Tweedracht. James Ensor (geboren in 1860) tekent zichzelf in het midden van zijn leven: Ik in 1960. Hij projecteert zichzelf dus als skelet.

Het is volgens cultuurfilosofen logisch dat ook de hedendaagse kunstenaars geobsedeerd zijn door het fenomeen van de onherroepelijk voortsnellende tijd: de cultus van het eeuwig jong zijn laat zijn sporen na. De Vanitas-symboliek duikt opnieuw op in de schedels en weegschalen van onder meer de Amerikaan Jean-Michel Basquiat (1960-1988), maar ook in de stillevens van Gerhard Richter.

Het blijft in Woluwe niet bij etsen en schilderijen, er prijkt ook werk van de Franse fotograaf Robert Doisneau en van de piepjonge Robert Mapplethorpe. Installatiekunst is ook goed vertegenwoordigd: een jonge kunstenaar vond de stationsklok van het Luxemburgplein net voor ze in de container zou verdwijnen. Hij verwerkte de klok, met haar diameter van twee meter, tot een prangende metafoor.

U vindt er ook voorwerpen uit het leven van de gewone man, zoals de achturenpijp: pijpen met die inscriptie werden verkocht tijdens de syndicale strijd voor het beperken van de werktijd tot acht uur. Of lokken haar die in doorwrochte schrijnen - soms echte pareltjes van volkskunst - generaties lang werden bewaard.

Helemaal aan het eind wordt een videokunstwerk van de Amerikaan Bill Viola getoond: The passing - maar heel zelden te zien in dit land - biedt een intense reflectie over de duur van een mensenleven.

:: De Tijd loopt nog tot en met 9 december, van dinsdag tot en met zondag van 12 tot 17.30 uur in het Gemeentelijk Museum, Karrestraat 40, 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe. Meer info op 02-762.62.14. Gratis toegang

:: foto bij dit artikel : © Musée de la Vie wallonne / JM De Pelsemaeker