Festival Nomad's Land: De gitaar als wapen

Nomad's Land is een tweedaags festival dat Muziekpublique opzet rond nomadisme. Vrijdag richt het zijn blik op de Toearegs uit de Sahara, met onder meer een optreden van Kel Assouf, de groep van Toeareggitarist Aboubacar 'Anana' Harouna, eveneens initiatiefnemer van het festival. Zaterdag staan de Roma uit Bulgarije in de schijnwerpers.

Nomad's Land is het eindejaarsproject van Aboubacar 'Anana' Harouna's opleiding Ontwikkeling en interculturele bemiddeling bij het CBAI (Centre Bruxellois d'Action Interculturelle). Twee dagen lang staat de cultuur van verschillende nomadenvolkeren centraal. "Ik wil nagaan of er gelijkenissen zijn tussen deze volkeren en waar mogelijk banden smeden. Op beide dagen wordt eerst een film vertoond, gevolgd door een debat en een optreden. Doorlopend is er een fototentoonstelling over de levensstijl van Toearegs. Ik wil dat dit een jaarlijks festival wordt. Volgend jaar kunnen dan bijvoorbeeld de Peul (een volk uit Senegal, bt) en nomaden uit Azië aan bod komen," vertelt Harouna gedreven.

De Toearegnacht begint met de film Teshumara, les guitares de la rébellion touareg, die toont wat dit volk heeft meegemaakt sinds het einde van de kolonisatie tot de opstand van de jaren 1990. We maken meteen ook kennis met het belangrijkste wapen van de Toearegs: de gitaar. "Dat is het wapen waarmee we onze rechten opeisen. We gebruiken het als instrument om boodschappen te verspreiden en de bevolking te sensibiliseren. Na de film volgt een debat over de problematiek van uraniumexploitatie in Niger. De regering heeft de gronden in concessie gegeven aan multinationals. Gronden waarop de Toearegs al sinds mensenheugenis leven. We worden weggejaagd zodat de multinationals er fabrieken kunnen bouwen. Terwijl ruimte net zo belangrijk is voor ons. Wij kennen niets anders dan de eindeloze zandheuvels van de Sahara."

Harouna legt uit dat het probleem begon toen de Fransen weggetrokken zijn en de macht aan de sedentaire volkeren gaven. "De Fransen zijn de mensen uit de woestijn vergeten, waardoor het Toearegvolk officieel niet bestond. Behalve om belastingen te betalen, daarvoor kwamen de militairen wel rond. We moesten belastingen betalen op al onze bezittingen, maar we hadden nergens recht op: geen onderwijs, geen gezondheidszorg, geen mogelijkheden om ons te ontwikkelen. De mensen kenden hun rechten niet, en kwamen er bijgevolg ook niet voor op."

In de jaren 1980 zijn veel jongeren naar de stad getrokken. Zij kwamen in contact met een heel andere manier van leven, met een wereldvisie die totaal verschilde van degene die ze kenden. Dat gaf hen zin om verder te reizen, richting Libië en Algerije. "In 1987 zag de president van Niger dat de jongeren in ballingschap een potentieel gevaar vormden en sloot een akkoord met Kaddafi dat de hen verplichtte terug te komen. Zij kwamen met liederen in Tamasheq, de taal van de Toeareg, begeleid op elektrische gitaar. Dat was volledig nieuw. Zij riepen uit: 'Het is tijd dat de dingen veranderen, dat onze kinderen hun recht op onderwijs krijgen, we moeten onze burgerrechten opeisen.'

Daaruit is onder meer het project Desert Rebel ontstaan. Mijn familie was intussen van de woestijn naar de stad Agadez, 'de poort van de woestijn', verhuisd omwille van de aanhoudende droogte. De muzikanten repeteerden naast mijn school, in een grote hangar. Ik ging na school altijd luisteren, soms mocht ik meezingen. Dan was ik ontzettend fier."

Maar toen kwam er een bevel van de staat om alle Toearegmuzikanten te vatten. "Ik herinner me die dag na schooltijd. Ik ging zoals gewoonlijk luisteren naar de repetitie, maar er was geen muziek. Het lokaal was omsingeld door wagens. Ik was bang. Toen ik thuiskwam, vertelde mijn moeder dat we op reis gingen naar Arlit, een stad in de woestijn. Na enkele dagen had ik door dat we helemaal niet op reis waren, maar op de vlucht. Alle Toearegs vluchtten naar de woestijn. De rebellie was in Mali begonnen en ging overslaan naar Niger."

Haroun was intussen 17 jaar en oud genoeg om de strijdkrachten te versterken. Hij kreeg een militaire opleiding, maar werd te jong geacht om ten strijde te trekken tegen het Nigerese bewind. Hij bleef in het gebergte in het noorden van Niger waar hij nieuwe rekruten een militaire opleiding gaf. Als tijdverdrijf speelde hij gitaar. "Ik heb er nooit van gehouden me in een gewelddadige situatie te bevinden, maar soms dwingen de gebeurtenissen je daartoe. Ik bleef in de basis en verzorgde de gewonden die binnenkwamen. Ik heb de gitaar bij de hand genomen en ben muziek en teksten beginnen schrijven. Ik zong over de pijn die we diep in ons voelden. Zingen bood soelaas."

Na de Toearegrebellie is Haroun muziek blijven gebruiken als wapen om onrechtvaardigheden aan de kaak te stellen en om te strijden voor de politieke en culturele rechten van zijn volk. Sinds 2005 doet hij dat vanuit Brussel, zijn nieuwe thuis. Hij is met een Belgische getrouwd, samen hebben ze een drie maanden oude baby. In 2007 richtte Haroun zijn eigen groep Kel Assouf op, wat zowel 'zoon van de woestijn' als 'zoon van het oneindige' en 'nostalgie' betekent. Drie woorden die in Tamazight blijkbaar hetzelfde symboliseren. Kel Assouf brengt traditionele Toearegmuziek in een modern kleedje. "Er zijn muzikanten uit Mali, Mauritanië, Algerije, Frankrijk en België. Die komen elk uit verschillende milieus: rock, reggae, blues... Je mag tijdens een concert zowel traditionele muziek verwachten die je meeneemt in een trance, als modernere muziek om op te dansen, om feest te vieren. Het is een cocktail, net als de groep."

Het moet toch vreemd zijn voor een Toeareg om in een westerse stad als Brussel te wonen? "Het is niet makkelijk. Ondanks alles dat ik hier heb, voel ik een tekort. Ik mis de ruimte van de woestijn, de oneindige verzichten. Dat is waar ik geboren en opgegroeid ben. Als ik muziek schrijf, dan transporteer ik mezelf naar de woestijn. Ik zie de hemel en zijn duizenden sterren, het zand, de duinen…"

"Ik maak me zorgen want die ruimte is aan het verdwijnen. De bedrijven die zich er vestigen, jagen de bewoners weg. Als we niets doen, wordt de woestijn één grote industriezone. Dat maakt me echt bang. In 2007 is de Toearegrebellie herbegonnen. Duizenden families zijn op de vlucht, de onveiligheid heerst. En niemand die erom geeft. Er wordt niet eens over bericht in de media."

:: Nomad's Land
wanneer: 12 & 13 juni 2009 om 19.30 uur (12 juni: Teshumara (film) + Kel Assouf & Aziza Brahim, 13 juni: Muzika Rom (film) + Uben Debre Gipsy ft. Sylvia) — €7/10/12
waar: Théâtre Molière, Galerij van de Naamsepoort, Bolwerksquare 3, Elsene, 02-217.26.00, info@muziekpublique.be, www.muziekpublique.be