Grootste Magritte-collectie onder één dak

Een jaar lang hield een zeildoek van 1.600 vierkante meter groot, beschilderd als Het rijk der lichten, de spanning erin. Nu is Brussel een Magrittemuseum rijk(er).

De federale overheid glundert: er worden geen 300.000 bezoekers verwacht, zoals voor de mega-retrospectieve over Magritte in 1998, maar liefst 650.000 per jaar. Wat krijgen die te zien?

De appel en de bolhoed van Magritte. De wolkenhemels en duiven. De gordijnen. De grelots. En natuurlijk de pijp, al is ze dat nog altijd niet. En Zwarte magie, het grote naakt van zijn vrouw Georgette, wier lichaam boven de navel oplost in de kleur van de zeelucht. Of 53 minuten wegglijden in de legendarische film Le jour et la nuit. Bezoekers van het gloednieuwe MMM krijgen het voluit te zien, om het eindelijk te begrijpen: een Belg is geen Belg. Of: wat realistisch geschilderd is, hoeft niet te beantwoorden aan de werkelijkheid. Want René Magritte (Lessen 1898 - Schaarbeek 1967) was een provocateur (overigens ook een aanhanger van de Communistische Partij), maar dan wel een met een ongelooflijke poëtische verbeelding.

Magrittes eerste werken werden als het 'zaad van de subversie' voorgesteld door zijn vriend Nougé, die Magritte kaderde in het marxistische gedachtegoed. Citaat van Magritte: "Het communistische standpunt is ook het mijne. Mijn kunst heeft slechts waarde in de mate dat ze zich verzet tegen de burgerlijke ideologie die gebruikt wordt om het leven uit te doven."

Aan een simpel dak boven zijn hoofd had Magritte genoeg - maar dat was op zijn oude dag buiten zijn tot bourgeoisvrouw verworden Georgette gerekend. Nu, ruim veertig jaar na zijn dood, krijgt het surrealistische boegbeeld een museum van 2.500 vierkante meter, gevuld met schilderijen, gouaches, affiches, covers van muziekpartituren, brieven, documenten, foto's en amateurfilms. Een schitterend museum, waar een promenade langs talloze werken ware vensters op de wereld worden, zoals De onzichtbare wereld met een rots die op uw hoofd valt. Omdat de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten de grootste verzameling Magrittes in huis hadden - Georgette had zelf al een permanente zaal laten inrichten -, was de beslissing in 2005 snel genomen. Op korte termijn kon het hoekhuis tot versterkte Magritte-burcht verbouwd worden.

Valsspelen
In 1779 gebouwd als de Loterie Impériale et Royale (tijdens het Oostenrijkse regentschap), later goed voor gastenkamers als Hôtel de l'Europe (vanaf 1850) en als de juweelboetiek Hôtel Altenloh (tot 1962), en uiteindelijk tentoonstellingsruimte voor het Museum voor Moderne Kunst. Dat is de voorgeschiedenis van het tot Musée Magritte Museum (MMM) ingerichte pand aan het Koningsplein, niet te verwarren met het René Magritte Museum (RMM) in Jette, dat bijna een kwart­eeuw het schamele woonhuis van René en Georgette bleef, en dat in 1999 als eerste Magrittemuseum de deuren opende.

De verzorgde opstelling in het nieuwe MMM, beginnend bij een muurgroot portret van Magritte 'met gesloten ogen', grote Franse citaten op alle muren, en filmpjes bij elke in- en uitgang per etage, volgt een tijdslijn die per museumverdieping gevolgd wordt. Niet alles is nu eenmaal onder te brengen in de bekende Volle Zon- en Vache-periode; er is ook de erotische kracht van zijn Matissiaanse stijl, zoals in de (goud)gouaches De kei (1948) en De diepten van de magie. Er is ook een wand met kubistisch werk, met Vrouw te paard uit 1922. Of twee monumentale doeken - een horizontaal (1961) en een verticaal (1954), telkens met andere huizen en bomen - van Het rijk der lichten, waarvan zestien versies bestaan.

Bij dat alles verrast de herkomst van de werken die het MMM mag etaleren: een deel komt natuurlijk van het legaat van Georgette Magritte en van vriendin Irène Scutenaire-Hamoir, maar voorts zijn er ook heel wat anonieme schenkingen, en slimme aankopen van de overheid als De geheimzinnige speler (1927), Het onverwachte antwoord uit 1933 (deurgat), en De terugkeer uit 1953 (duif met nest). De luchtvogel (1966), het oorspronkelijke werk met de legendarische Sabena-vogel met wolkenlichaam, gaf een buitenlandse eigenaar in bruikleen.

De muren baden in donkere kleuren, spijtig genoeg niet het frisse blauw, geel en roze van Magritte. Maar de sfeer van La poésie est ma pipe hangt er, knipogend naar de wereld. In één aspect is het MMM echter onvolledig én als wetenschappelijke en geschiedkundige instelling vals. Het totaalplaatje brengt niet het verhaal van de aasgieren in de kunsthandel, die decennia over Magrittes nest hebben gevlogen. Wellicht geeft het werk Er is recht gedaan, het portret van Magrittes advocaat Torczyner, daar een surrealistisch antwoord op.

:: MMM, Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel. Hoofdingang langs Koningsplein 1, alleen voor bezoekers met vooraf gekocht kaartje en voor groepen. Dagelijks (behalve maandag) open van 10 tot 17 uur, nocturne op woensdag tot 20 uur. Balie open tot 16 uur; kaartjes kosten 2 tot 8 euro; audiogids, wandelgids en catalogus beschikbaar.

Meer info op www.musee-magritte-museum.be en 02-508.33.33. Vernieuwde monografie Magritte (N/F/E) door David Sylvester, uitg. Mercatorfonds, 456 blz. en 650 ill., 39,95 euro. De kleine Magritte (doeboekje voor kinderen), uitg. Kate'Art, meer info op www.happymuseum.com