Helmut Lachenmann op Ars Musica: muzikale Robinson

Helmut Lachenmann is samen met Philippe Boesmans een van de veteranen van Ars Musica 2006. De Duitse componist kiest voor een radicaal vernieuwend klankenpalet dat bewust niet wil communiceren. Het festival programmeert zeven werken die zijn intellectuele benadering van de hedendaagse muziek illustreren.

In tegenstelling tot Philippe Boesmans, die eerder toegankelijke hedendaagse muziekstukken componeert voor een breed publiek, bedient Lachenmann zich van een uitgesproken experimenteel en intellectueel discours. Hij verwijst daarbij gretig naar Luigi Nono, de Italiaanse specialist van de geluidscollage, lawaaikunst en het experiment. Lachenmann maalt daarbij niet om grote emoties en wil ook zijn publiek niet behagen.

Helmut Lachenmann (1935) volgde in de jaren '50 een muzikale opleiding in Darmstadt - een bekende kweekvijver voor componisten van hedendaagse muziek. Stockhausen en Nono werden zijn grote voorbeelden. Na de golf van seriële composities die na Webern terug in zwang waren, ontwikkelt hij in de jaren '60 een radicale benadering van de muziek. In temA, Pression en Air leidt hij de luisteraar binnen in een tot dan onontgonnen geluidsuniversum. Gedaan met de harmonie! Klanken worden voortaan even belangrijk als noten. Zijn 'constructivistisch' deconstructivime maakt Lachenmann tot 'muzikale Robinson'. Hij zet zijn ontdekkingstocht naar het onbekende verder met een koortsachtige kalmte en obscure helderheid.
Ars Musica brengt naast zijn drie kwartetten en Serynade (voor piano) zijn Tanzsuite (voor kwartet en orkest) en Schreiben (voor orkest).

Is uw werk een antwoord of een vraag?
Helmut Lachenmann: "Unsicher, aber sicher," zei Nono. Muziek moet een zoektocht zijn naar het onbekende. Wist Beethoven waar Eroica hem naartoe zou leiden toen hij het stuk aanvatte? Dat was evenzeer een oeuvre op zich als een fragment van een evolutie - een flits waarvan ik de oorsprong niet ken - wat hem nog meer expressie verleende. Bovendien is er een deel van het muzikale veld dat ik niet componeer.

Primeert expressie boven esthetiek?
Lachenmann: Op dit ogenblik is het idee van schoonheid dood. Neem nu een lelijke man. Als hij zich concentreert, wordt hij mooi. Een foto van Gina Lollobrigida of een portret dat Dürer maakte van zijn (lelijke) moeder, welk beeld is het mooiste? Ongetwijfeld het lelijkste, want dat is het meest authentieke.

Elk geluid is dus toegelaten?
Lachenmann: Ja, maar in een welbepaalde, gestructureerde context. Want elk akoestisch deeltje is een punt dat door oneindige lijnen doorkruist wordt. De boormachine die we horen (effectief het geval tijdens ons gesprek, qc) zal u storend vinden, maar iemand die de werken ziet opschieten zal het als prettig ervaren. Dat geluid kan dus op zich niet lelijk zijn. De rol van de componist bestaat erin die klanken de juiste rol toe te bedelen in functie van de structuur van het stuk. Hoe de luisteraar dat ervaart, wordt bijgevolg bepaald door bijgedachten uit de persoonlijke sfeer.

Kan uw muziek ontroeren zonder dialoog?
Lachenmann: Ik heb mensen in tranen zien buitenstromen bij mijn opera Das Mädchen mit den Schwefelhölzern. Maar de componist heeft niets te zeggen, hij moet enkel dóen. Wanneer mijn moeder soep voor me klaarmaakt, is die niet expressief. Maar ik ben er wel blij mee. Mijn publiek is altijd al bewogen geweest, positief of negatief. Ik wil mijn luisteraars raken, maar ik weiger daar op voorhand over na te denken. Dat is geen doel op zich. Ik heb een paar tonale stukken geschreven. Maar die vind je niet in mijn catalogus!

Spelen muzikanten uw stukken graag, of is er wat overredingskracht nodig?
Lachenmann: Dat hang ervan af. Vaak kan je een orkest overtuigen door hen het stuk effectief te laten spelen. Met de solisten gaat het vlotter, zij hebben die avontuurlijke houding automatisch al.

Welk van uw werkstukken ziet u het liefst erkend door het publiek?
Lachenmann: Mijn tweede kwartet (Reigen seliger Geister).

:: Helmut Lachenman tijdens Ars Musica