Interview: Anana, Toeareg-muzikant

"Met muziek een boodschap van protest uitdragen, de stem en de emoties van een heel volk zijn. Europa heeft me die kans gegeven, en ik kan er niet dankbaar genoeg om zijn. De wereld moet echt weten hoe de Toearegs in Niger onder de knoet worden gehouden." Anana is een telg van de Toearegs, nomadische veetelers die in de Sahara en de Sahel leven.

'O fficieel heet ik Aboubacar Harouna, maar niemand kent me onder die naam. En dat is goed zo: Anana is een koosnaampje, van mijn moeder. Het is afgeleid van een woord in het Tamasjek, de taal van de Toearegs; het betekent 'de lieveling van zijn mama'." We zitten op een terrasje op het Sint-Gillisvoorplein, op een steenworp van thuis, waar Anana's vrouw Marie en hun zes maanden oude dochtertje Lalla op hem wachten.

"Ik heb Marie ontmoet in Agadez, Niger. Ik organiseerde er woestijntrips voor toeristen. Van het een kwam het ander en zo ben ik in 2006 in Brussel beland. Europa was toen al geen onbekende meer, ik was al een paar keer ingegaan op de uitnodiging van toeristen die ik door mijn werk had leren kennen."

Toch betekende het leven in de westerse wereld een hele aanpassing. "Een goed georganiseerde maatschappij was me helemaal vreemd. Brussel en zijn cultuur ontdekken was één groot avontuur, een avontuur dat me helemaal opslorpte. Het heeft me een andere kijk op het Westen gegeven, maar ook een andere kijk op de woestijn, op Afrika."

"Voor het eerst in mijn leven zag ik het sneeuwen; de eerste keer dat ik hier regendruppels op mijn gezicht voelde, was ik blij als een kind. Maar ik was ook geschokt toen ik de fonteinen in de stad zag. Water als decoratie, terwijl woestijnmensen amper drinkwater hebben om te overleven!"

"Lang heeft het kind van de woestijn in mij geen tijd gehad voor heimwee. Maar geleidelijk ging ik de woestijn meer en meer missen. De sterren, de weidse horizonten, de stilte... 's Nachts zie ik amper een ster, terwijl in de woestijn duizenden sterren oplichten. De woestijn, de pracht van de duinen, het zijn dingen waar ik weer naar snak. Maar klagen zul je me niet horen doen. België is een goed land om te leven."

Kel Assouf
Uit Niger had Anana zijn gitaar meegebracht; na een tijdje is hij andere muzikanten beginnen te zoeken. Zo is Amasi ontstaan, een groep waarin hij samen met Algerijnen musiceerde. "Maar na een tijd begon ik te voelen dat we niet de muziek brachten die in mijn hart leefde. De ontmoetingen met Abdel, een Algerijnse percussionist, Omar - net als ik een Toeareg-muzikant - en later met Olivier, een Belgische gitarist, hebben me op de goede weg gezet. Samen hebben we Kel Assouf opgericht en ondertussen zijn we met zeven. Onze muziek: Toeareg-gitaar, de stem van mijn onderdrukte en door de wereld vergeten volk."

Voor de Toearegs zijn de problemen begonnen nadat de Franse kolonisten vertrokken waren en Niger onafhankelijk was geworden. "De nieuwe machthebbers lieten de Toearegs, die voor het grootste deel buiten de steden woonden, volledig in de kou staan. Op het vlak van onderwijs, gezondheidszorg, administratie was er niets voor hen. Maar belastingplichtig waren ze wel. Onze protestliederen zijn ontstaan toen de Ishuma, de Toearegs die voor de grote droogte van de jaren 1980 naar Algerije en Libië waren gevlucht, kennismaakten met de gitaar, een hun tot dan onbekend instrument."

Een kleine jongen was Anana nog, toen in 1987 de democratie in Niger werd hersteld. De Toearegs zouden er helaas niet van profiteren en geleidelijk aan werd Anana mee een stukje van de puzzel. "De nieuwe president begreep het potentiële gevaar dat het aanhoudende Toeareg-protest in buurland Libië inhield en heeft dat jaar van kolonel Kadhafi gedaan gekregen dat de Ishuma naar Niger teruggestuurd werden. Met hen is de gitaar mee naar Niger gekomen. Ik woonde op dat ogenblik met mijn ouders in Agadez, en zo heb ik kennisgemaakt met de muziek van de mensen die terugkeerden: hun geïmproviseerde culturele centrum lag vlak naast mijn school, tijdens de speeltijd ging ik naar hun repetities luisteren. Soms mocht ik er ook zingen. Franse liedjes die ik op school had geleerd, en die zij op gitaar begeleidden. Het werd een gewoonte, tot die dag in 1990 toen het lokaal werd omgeven door politieauto's en ik zag hoe de muzikanten werden weggeleid. Ik was elf, en geschokt - ik ben huilend naar huis gelopen. Enkele dagen later, toen ik terugkwam van school, stond er een auto voor onze deur, volgeladen met de schamele have en goed die we hadden. De vlucht naar Libië was een feit."

"In Libië was het al Engels en Arabisch wat de klok sloeg, ik sprak alleen Ta­masjek en Frans. Na een jaar viel het me op hoeveel jongeren vertrokken om in Niger mee in de rebellie te gaan. Ik voelde me ook geroepen, heb me laten inschrijven in een militair trainingskamp van Kadhafi en na de opleiding ben ik weer naar Niger vertrokken. Maar omdat ik te jong werd bevonden om te vechten, werd ik ingeschakeld om de artsen te helpen in de schuilplaatsen van de rebellen in de bergen. Daar heb ik geleerd mijn gevoelens en verzuchtingen met muziek te uiten. En dat doe ik nog altijd."

"Na twee jaar in het verzet ben ik naar Algerije vertrokken. Daar heb ik mijn eerste gitaar kunnen kopen. Hoewel, kopen - ik heb mijn radio met cassettespeler geruild voor een gitaar. Toen in 1995 uiteindelijk een akkoord werd bereikt tussen de regering van Niger en de rebellen, ben ik naar Agadez teruggekeerd. Niet om zoals zoveel anderen soldaat of politieman te worden: ik ben in de toeristische sector gestapt en begon uitstappen te organiseren in de woestijn. Een nieuwe weg, die uiteindelijk naar Brussel zou leiden."

Uranium
Vanuit Brussel heeft Anana ook moeten toezien hoe, begin 2007, de Toeareg-­rebellie in Niger weer opflakkerde. Omdat de overheid eerdere akkoorden niet had gerespecteerd. Voor duizenden families zat er weinig anders op dan weer te vluchten. "Daarom ben ik nog altijd niet teruggegaan. Met mijn familie, die in diaspora leeft, heb ik alleen telefonisch contact. Maar ik wil wel degelijk mijn steentje bijdragen, met de stem van mijn muziek. Het is hemeltergend dat in een land met zoveel natuurlijke rijkdommen de mensen zo arm zijn. Niger is, na Canada en Australië, de derde grootste leverancier van uranium, goed voor zeventig procent van het bruto nationaal product. Maar alleen de overheid en de mijnexploitanten - de exploitatie is uitbesteed aan een Franse multinational - profiteren ervan. Die exploitatie veroorzaakt ook grote ecologische problemen, zoals vervuilde waterputten. Als we niets doen, wordt de woestijn één grote industriezone. En dat maakt me echt bang."

:: Op zondag 23 augustus om 20 uur staat Anana met zijn groep Kel Assouf op het podium van het Brussels Summer Festival op de Kunstberg.