Interview: De grootse comeback van Jaco Van Dormael

Jaco Van Dormael is een van de beste en vindingrijkste regisseurs van België maar voor de jongste generatie is hij wellicht een "Mr. Nobody": de opvolger voor Toto le héros en Le huitième jour liet bijna veertien jaar op zich wachten.

Het is een grootse film geworden die de complexiteit van het leven omarmt, met een verbeelding die de wetten van tijd en ruimte tart.

Veertien jaar geleden zouden we Jaco Van Dormael niet hebben moeten voorstellen. De Belgische regisseur won in 1991 met het onweerstaanbare, inventieve Toto le héros de Caméra d'Or waarmee Cannes het beste debuut bekroont. Vijf jaar later triomfeerde hij opnieuw in Cannes. Daniel Auteuil en Pascal Duquenne kregen een Palm voor hun samenspel in Le huitième jour.

Ook het grote publiek zwichtte voor de fantasie waarmee Van Dormael de ontmoeting beschreef tussen een ongelukkige zakenman en een vrolijke jongeman met het syndroom van Down. De Brusselaar leek gelanceerd, maar een derde langspeelfilm bleef uit tot vandaag.

Samenvattingen doen het vernuftige, complexe scenario van Mr. Nobody oneer aan. In een futuristische stad herinnert de laatste sterveling, Nemo, zich niet één leven maar een veelheid aan levens. Het leven dat hij geleid heeft door na de scheiding bij zijn vader te blijven en het leven dat hij geleid heeft door voor moeder te kiezen. Het leven met het meisje in de rode jurk, de gele jurk én de blauwe jurk. Soms heeft hij een succesvolle carrière, soms niet.

Welk personage zich wie inbeeldt, valt niet te achterhalen. Elke belangrijke beslissing creëert nieuwe vertakkingen, nieuwe levens. Van Dormael legt al zijn inventiviteit, verbeelding en stilistische savoir-faire in de weegschaal.

Uw mozaïek van de vele mogelijke levens van Nemo Nobody is overrompelend.
Jaco Van Dormael: "Het ligt in de aard van het medium om de dingen te vereenvoudigen. In een film heeft alles een duidelijke oorzaak en een duidelijk effect. Ik voel het leven helemaal anders aan: niet alles heeft één duidelijk aanwijsbare reden."

"Ik heb al veel keuzes moeten maken in mijn leven maar ik weet niet altijd waarom ik die keuzes gemaakt heb. Kies je ervoor om verliefd te worden? Kies je voor een vrouw? Ik heb niet gekozen. Het was sterker dan mij. Ik werd in dit leven geduwd. Is dat omdat ik een heteroseksueel zoogdier ben dat zich voortplanten moet? Ik zou het niet weten. Meer dan ooit heb ik geen antwoorden, ik heb alleen maar twijfels."

Theorieën over tijd en ruimte en een filosofie van de werkelijkheid krijgt de kijker er als toemaatje bij?
Van Dormael: (lacht) "Zo is dat. Dat zijn zaken die me altijd al interesseerden. De vragen die ze oproepen, boeien me meer dan de antwoorden. Bestaan, dat is toch vreemd?"

"Wat is werkelijkheid? Wat je met je ogen ziet en oren hoort? Maar wat als ons universum geen vier maar elf dimensies telt? Wat is de werkelijkheid voor de vogel die zonet langs het raam vloog of voor de huismijt in dit tapijt? We schrijven, schilderen, musiceren, beeldhouwen volgens mij om onze perceptie van de wereld te delen met de andere. Resoneert mijn waarneming bij de andere? Stelt hij zich dezelfde vragen? Wat ziet hij? Daarom maak ik films: om de andere te ontmoeten."

U werkte met internationale acteurs, draaide in Canada en Duitsland in het Engels maar noemt Mr. Nobody een zeer Belgische film. Hoe rijmt u dat?
Van Dormael: "Buiten het feit dat er Engels gepraat wordt, is het een zeer Belgische film: het surrealisme, de mengeling van stijlen, de deconstructie, het stellen van vragen zonder duidelijke antwoorden. Mijn film lijkt op de architectuur van Brussel: art deco, art nouveau, modern of eeuwenoud staan vrolijk naast elkaar."

"Ik leef in die stad, ik zie er geen graten in om dingen naast elkaar te plaatsen die helemaal niet samengaan. Dat creëert een shock en dat vind ik interessanter dan eenheid van stijl, dan de goeie smaak van Haussmann die alle grote lanen van Parijs bepaalt. In Brussel loopt alles door elkaar. Veel mensen vinden dat afgrijselijk. Je moet een beetje een schilder zijn en de stad lang observeren om ervan te houden. Ik vind stijlbreuken boeiend, ze zorgen voor leven."

Moet je je scepsis laten vallen om van Mr. Nobody te genieten?
Van Dormael: "Het is een reis, daar moet je voor openstaan. Het is een beetje zoals een tableau van Magritte: je weet niet waarom die bolhoeden tussen de wolken zweven. Ik weet niet hoe er op de film zal gereageerd worden. Ik controleer dat niet. Ik zou ook niet weten hoe je een film maakt die 'werkt'. Ik kan alleen maar films maken die mij bevallen. Een film die bij iedereen in de smaak valt, is nooit het doel. Ik wil een goeie film maken, de cinema vooruithelpen, nieuwe manieren van vertellen verkennen."

Mr. Nobody barst van de ideeën. Het zijn er te veel om zomaar ineens te verzinnen. Hoe bent u eigenlijk te werk gegaan?
Van Dormael: "Ik werk zoals die Franse postbode te paard die elke dag een paar stenen mee naar huis nam en daar een kasteel mee bouwde. Een plan had hij niet. Veranderde zijn smaak dan ging ook zijn bouwwerk een andere richting uit."

"Ik kribbel fiches vol met ideeën die alle mogelijke richtingen uitwaaieren. Daarna zoek ik verbanden en combinaties. Kleine verhaallijnen duiken op. Ik verzamel ze op drie verschillende tafels: voor elke act één. Op basis van de fiches op de drie tafels schrijf ik een eerste scenario. Dat leidt tot nieuwe fiches."

"Het spel herbegint van ideeën toevoegen, wegnemen en combineren. Dat leidt tot een nieuw scenario waarna ik nieuwe fiches maak en alles wéér herbegint. Het is niet de methode die de filmscholen aanleren. Ik zou me dood vervelen met een klassieke manier van scenario schrijven. Dankzij die fiches is er een voortdurende beweging. Ik weet zelf niet precies waar de film naartoe gaat. Na vijf jaar werk doken nog steeds verrassingen op. Zo heb ik het graag."