Jo Govaerts vertaalt Anna Swirszczynska

Wie 'Polen' zegt, denkt niet meteen aan een grote culturele uitstraling. Dat is een misvatting: het land telt vier Nobelprijswinnaars literatuur. "De rijkdom van de naoorlogse dichtkunst is niet te evenaren," zegt de dichteres Jo Govaerts. Ze vertaalde de gedichten van Anna Swirszczynska.

I s de Poolse Wislawa Szymborska bij literatuurconnoisseurs nog tamelijk bekend, dan geldt dat al in veel mindere mate voor Anna Swirszczynska. Swirszczynska leefde van 1909 tot 1984, maar ze bleef grotendeels miskend totdat de grote Poolse dichter Czes³aw Mi³osz haar voor het voetlicht plaatste door haar gedichten in het Engels te vertalen. Zopas is Swirszczynska vertaald in het Nederlands in de Lannoo-reeks 'De mooiste van...'. Swirszczynska staat er tussen Shakespeare, Goethe en Bertolt Brecht.

Jo Govaerts nam samen met Karol Lesman de vertaalopdracht op zich. "Swirszczynska schreef zeer leesbare poë­zie," zegt Govaerts, "maar tegelijk ook zeer aangrijpend. In het slotgedicht schrijft ze over haar operatie. Het is meteen haar laatste gedicht, want ze heeft de operatie niet overleefd."

"Swir, zoals ze zichzelf liet noemen, is nooit echt aanvaard in Polen. En ook vandaag wordt ze er niet gelezen. Ze was te rebels voor haar tijd. Ze ging joggen, ze was vegetarisch, feministisch ook. In het communistische Polen waren vrouw en man gelijk als het op werken aankwam, maar niet binnen de relatie. De vrouw die op seksueel vlak het voortouw nam - iets wat in de gedichten van Swir wordt uitgedrukt -, dat mocht absoluut niet."
De gedichten ademenen de tijdgeest van de Poolse volksrepubliek, ook als het over relaties gaat. Govaerts: "Er is een ander aangrijpend gedicht dat vertelt hoe een vrouw op een bal geslagen wordt door haar vriend. Ze vertelt haar man dat ze zwanger is en ze gaan arm in arm weer weg, alsof er niets gebeurd is. Dat is ook het Polen van na de oorlog."
"Haar gedichten zijn zeker niet negatief. Ze was heel levenslustig, naar het schijnt was ze geen schoonheid, maar ze was wel trots. Ook wel zonder veel ambitie. Haar vader, een kunstschilder, had het ook nooit gemaakt."

Jo Govaerts werd in 1987 zelf op slag bekend met de bundel Hanne Ton. Ze was toen veertien jaar. Sindsdien heeft ze nog een handvol dichtbundels gepubliceerd. Het zijn vaak pareltjes van gedichten, geschreven in een eenvoudige taal. Ze raakte er vlotjes mee in de laatste bloemlezing van Gerrit Komrij.

Of ze zich verwant voelt met Swir? Govaerts: "Je kruipt in de huid van iemand anders. Je kunt geen gedichten vertalen als er geen aanknopingspunten zijn. En die zijn er wel als het gaat over het vrouwzijn, bijvoorbeeld. Maar los daarvan heeft ze een heel andere stijl. Het zijn ook gedichten die een heel leven overspannen, van jonge vrouw tot het sterfbed. Er is wel een gedicht dat ik zelf zou hebben willen schrijven: 'Haar buik'. Dat gaat over een zwangere vrouw. Het is een vrouwelijk gedicht, maar heel atypisch."

"De Poolse poëzie van na de Tweede Wereldoorlog - de actuele poëzie volg ik minder - is heel rijk aan beelden. Het heeft te maken met het trauma dat de Polen hebben opgelopen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zorgt voor eenvoud in de gedichten, maar ook voor sterke vragen naar de zin van het leven."

Govaerts reisde na haar studie Slavistiek in Leuven de halve wereld af. Ze woonde in Warschau en Krakau, in Rusland en in de East End van Londen. Via een Poolse vriend leerde ze haar man kennen, een Franstalige Belg. Vandaag woont ze in Schaarbeek, in de Paviljoenwijk, een migrantenbuurt. Govaerts: "Na Londen voelde ik me hier thuis, hoewel er in Engeland op een andere manier met migranten wordt omgegaan. Ze zijn als minderheden beter georganiseerd. Maar dat zorgt ook voor groepjes, waardoor ik tot de groep blanke buitenlanders begon te horen."

Dat groepsdenken is er in Schaarbeek minder, maar het is niet helemaal afwezig. "Soms denk ik dat die migranten liever niet hebben dat we hier komen wonen, maar de relaties met de buurt zijn gaandeweg veranderd. We zitten samen in het buurtcomité, we helpen de kinderen met het huiswerk."

Govaerts herinnert zich nog als de dag van gisteren dat in de straat waar ze woont, een op hol geslagen Vlaams Belang-sympathisant een Marokkaans gezin uitmoordde. "Het was een schok. Ik zag 's ochtends een buurtvrouw wenend naar haar werk stappen, ik denk niet dat ze er geraakt is. De politieagent die de straat moest afzetten, barstte ook haast in tranen uit. Wat toen gebeurd is, leeft nog door in de wijk."

De laatste dichtbundel van Govaerts dateert van 1998. Sindsdien schreef ze vooral gelegenheidsgedichten. Govaerts: "Ik kan het mezelf niet opleggen gedichten te schrijven. Het ritme is onvoorspelbaar, maar dat vind ik niet erg. Wanneer kwamen de gedichten in mij op? Als ik me verveelde in de les. Vandaag heb ik mijn werk, mijn kinderen, mijn huis. Ik verveel me niet meer (lacht)."

Niet dat ze de pen laat liggen. Govaerts heeft intussen een reisboek geschreven over Krakau - ze kreeg er een medaille van verdienste voor van de Poolse ambassade - en over Tatarstan, een regio in de Russische federatie met een sterke hang naar autonomie. Ze verbleef ook enkele maanden in Kirgizië, een ander land in Centraal-Europa, maar haar indrukken waren zo negatief dat ze er niet toe kwam er een boek over te schrijven. "Het is een erg gesloten gemeenschap. Ik zat in een bepaald patroon en raakte daar maar moeilijk uit. Dat zou het boek niet ten goede zijn gekomen."

En dan is er nog de Schaarbeekse kinderjury waar Govaerts haar hart en ziel in stopt. Het principe is eenvoudig: kinderen krijgen tien boeken te lezen, bespreken die en kiezen op het einde van het jaar een winnaar. "Ik herinner me hoeveel plezier ik zelf als kind heb beleefd aan lezen. We krijgen kinderen die zweren bij Harry Potter. Dat is heel goed, maar bij ons krijgen ze nog iets anders aangeboden."

"De gedichten die ik schrijf, wil ik niet opdringen. Ik heb vrienden die nooit een gedicht van me hebben gelezen. Maar dat boeken verrijkend zijn, dat is iets wat ik graag wil overbrengen."

:: De mooiste van Swirszczynska, vertaald door Jo Govaerts en Karol Lesman, uitg. Lannoo/Atlas,
152 blz., 16,50 euro