Kunst uit de islamitische wereld

In het Jubelparkmuseum hebben ze misschien geen overweldigende collectie van islamitische kunst, daar komen ze ook volmondig voor uit. Maar in de nieuwe Islamzaal laten ze de stukken die ze wél hebben heel goed tot hun recht komen, en zorgen ze voor een mooie omkadering, inhoudelijk en vormelijk. Vooral het textiel mag de show stelen.

Begin er maar eens aan: echt veel stukken uit de islamcultuur hebben ze in het Jubelpark niet. Met de enorme collecties in Parijs, Londen of Berlijn kan het Jubelpark met zijn circa 1200 stuks niet echt concurreren. Heel wat van de voorwerpen uit de collectie zijn bovendien aangekocht, waardoor de exacte oorsprong niet altijd gekend is. Daardoor is het niet evident om de juiste context te schetsen. Komt daarbij nog dat de islamitische wereld ontzettend groot is en was. Tussen de 7e en de 17e eeuw - de periode die hier belicht wordt - reikte het kerngebied bij momenten van Zuid-Spanje tot Noord-India. Daartussen ligt dan een uitgestrekt gebied dat de Maghreblanden, Egypte, Turkije, Syrië, Irak, Iran, Centraal-Azië, Afghanistan en Pakistan omvat. Om zo'n uitgestrekte regio met zoveel uiteenlopende rijken samen te ballen in één tentoonstellingsruimte…

Het dossier van de inrichting van deze zaal heeft ongeveer vijftien jaar aangesleept, al heeft dat natuurlijk ook met de financiële kant van de zaak te maken, en met het kunnen overtuigen van de overheid om met geld over de brug te komen voor de renovatie. Al die tijd bleven de islamstukken netjes weggeborgen, aan het oog van de bezoekers onttrokken. Maar nu het resultaat van de verbouwing er is, overheerst vooral de positieve indruk dat men de zaken grondig heeft aangepakt.

De Islamzaal is ondergebracht in de 'nieuwe' vleugel van het Jubelpark, het zuidelijk paviljoen dat na een brand in 1946 opnieuw moest worden opgebouwd, maar daardoor ook een deel van de charme van de oorspronkelijke hal van Bordiau ontbeert. Het is lang een wat treurige vleugel van het Jubelparkcomplex gebleven, maar nu komt er stilaan schot in de herwaardering ervan. Eind vorig jaar ging de vernieuwde zaal van de collectie oudheden uit het oude Nabije Oosten open, de Islamzaal ligt daar vlakbij. Naar verluidt had de ruimte in het verleden veel weg van een kelder, een stijlloze bovendien.

Licht
Wat meteen opvalt voor wie de zaal betreedt, is dat de ruimte nu heel licht en sober is geworden. Met een beetje verbeelding zou je kunnen zeggen dat ze wat doet denken aan de soberheid van een grote moskee. Het natuurlijk licht van buiten stroomt binnen, licht is belangrijk in de islam. Het wordt wel gefilterd door een zogenaamde 'mashrabiya': een indrukwekkende opengewerkte wand met een oosterse geometrische figuur (je zou het kunnen omschrijven als een enorme houten variant van haakwerk of ajour.) Zo'n mashrabiya werd in de islamwereld oorspronkelijk gebruikt om water koel te houden, werd later voor de ramen van woningen geplaatst zodat vrouwen er door naar buiten konden kijken zonder zelf te worden gezien, en dient er hier in het museum voor om de tere kunstwerken (textiel!) tegen al te sterk licht te beschermen.

De achterkant van de lange tentoonstellingsruimte wordt volledig beheerst door prachtig uitgewerkte houten fragmenten van een moskee en drie zuilen uit Noordwest-Pakistan. De mezzanine van de ruimte, tegenover de mashrabiya, zal worden gebruikt voor kleinere, tijdelijke tentoonstellingen.

De kunstvoorwerpen zelf worden tentoongesteld in ofwel een van de 34 uit crèmekleurige Bourgondische steen gehouwen vitrinekasten. Die zijn alle even lang, maar wisselen in hoogte en in breedte, zodat je een golvende beweging door de ruimte krijgt. Ze worden afgewisseld met rustbanken in hetzelfde materiaal: goed nieuws voor wie het parcours in alle rust wil afwerken. Andere voorwerpen worden bewaard in 'staande' vitrinekasten die ingewerkt zijn in de mashrabiya of onder de mezzanine.

De voorwerpen zijn vooral gegroepeerd volgens het rijk, de periode en de geografische locatie van de stukken. Een landkaart maakt dat altijd netjes duidelijk. Sommige voorwerpen uit de vitrinekasten kregen nog een extra videofilmpje mee, waarin het object bijvoorbeeld ook aan de achter- of binnenkant beter wordt getoond of die ook de vertaling geven van bepaalde (Arabische) teksten. Wie graag over meer uitleg beschikt dan alleen de verklarende bordjes, kan met een audiogids op stap. Een touchscreen met extra uitleg over bijvoorbeeld architectuur en enkele interactieve spelletjes voor kinderen ('leg de vliegende tapijten op de juiste bedden') maken de zaal compleet.

Indonesië
Maar hoe ziet die Jubelparkcollectie Islam er nu eigenlijk uit? Eigenlijk gaat het vooral om sierkunsten: textiel, keramiek, en in mindere mate glas en metaal. De collectie boeken is klein, omdat de miniaturen in eerste instantie werden verzameld door de Koninklijke Bibliotheek (om een vergelijkbare reden zijn er ook weinig wapens, want die zitten in het Legermuseum). Aanvankelijk behoorden al deze voorwerpen ook niet toe aan een aparte afdeling Islam, maar vielen ze onder het label 'sierkunsten'. De getoonde voorwerpen komen bijna allemaal uit stedelijke milieus, en behoorden toe aan de rijkere elite of handelaars. Etnologische voorwerpen die het leven van alledag van 'de gewone man' illustreren, zijn er nauwelijks te zien. Stukken uit het grootste moslimland van vandaag, Indonesië, ontbreken, net zoals hedendaagse stukken. Eigenlijk siert het het museum dat het die tekortkomingen niet verbergt, en dat het ook heel duidelijk toegeeft dat ze geen realistisch beeld geeft van de islamitische cultuur in haar geheel, juist omdat de stukken een elitaire groep toebehoorden.

Maar mooi zijn de voorwerpen zeker wel. In hun geheel laten ze goed zien dat islamkunst van waar ook een aantal heel duidelijke stijlkenmerken gemeen heeft (de voorliefde voor geometrie!), maar ook dat er heel wat verschillen bestonden naargelang tijd en ruimte. Vooral het textiel maakt indruk. Dankzij een schenking en een legaat uit het begin van de 20e eeuw beschikt het Jubelpark over een opmerkelijke collectie, en dat heeft men in deze tentoonstellingszaal dan ook niet weggestoken. Er zijn enkele prachtige geweven stukken te zien, uit zijde en met gouddraad, soms uit fluweel, en met de mooiste geometrische motieven of Arabisch schrift er op, een enkele keer met een figuratieve versiering. Een aantal stukken textiel hangt nog nauwelijks aan elkaar, er zijn er dan ook bij die teruggaan tot de 11e-12e eeuw. Maar sommige van die stoffen zou je best wel eens om je eigen lichaam gedrapeerd willen zien, of je woonkamer laten sieren...

:: De educatieve dienst organiseert verschillende randactiviteiten in de nabije toekomst: op 16/3 (10.30u) een lezing van conservatrice Mieke Van Raemdonck, 11/3 (12.45u > 13.30u ) Broodje Brussel met Kristien De Henau en een Amarant-cursus van vijf lessen rond de islam als cultuur en religie. Info: 02-741.72.14

:: Kunst uit de islamitische wereld
wanneer: dinsdag > vrijdag van 9.30 > 17.00 uur - weekend van 10.00 > 17.00 uur
waar: Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Jubelpark 10, Brussel - 02-741.72.11
tickets: 4/5 euro (-13 jaar : gratis)