Marc De Blieck spiegelt zich aan Duitse oorlogsfotografie

Als de oorlog van 1914-1918 ons één kostbare erfenis heeft nagelaten, dan is het wel das Meydenbauer Legat, dat unieke beelden van ons historisch bouwerfgoed verzamelde. Een selectie hieruit krijgt u - net vóór de sloop van de Sint-Lukasgalerie - in twee kamers te zien. De stadsgezichten van toen hangen naast fotografische heruitvoeringen van Marc De Blieck. Het verschil tussen oud en nieuw is subtiel.

In de archieven van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) rust een collectie glazen negatieven en hun originele contactafdrukken die bekendstaan als de Collection allemande of het Meydenbauer legaat. De foto's werden tijdens de Eerste Wereldoorlog genomen door een groep 'anonieme' Duitse fotografen, in dienst van de bezetter. Vooral in de kunststeden Brussel, Gent, Antwerpen, Luik, Brugge, Leuven en Doornik - en in mindere mate ook in Mechelen, Lier en Oudenaarde - werd het toenmalig stedenbouwkundig patrimonium loepzuiver op de glasplaat vastgelegd. Den Duits was vooral geïnteresseerd in de gotische kerken, naast middeleeuwse lakenhallen, historische gevelpartijen en stadsmarkten.

Neo-mode
De geschiedenis bewijst dat dit project geen unicum was. Ook in Duitsland, het bezette Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk, Perzië en Libanon werden historische gebouwen langs binnen en buiten gefotografeerd en als 'belangrijk' geklasseerd. Het opzet paste deels in de negentiende-eeuwse tijdgeest van interesse voor merkwaardige bouwstijlen uit het verleden. Daarvan getuigt de mode van de neo's, of het nu neogotiek, neo-Vlaamse stijl, neorenaissance of eclecticisme was. In dat opzicht is het niet vreemd dat er duizenden foto's door de Duitse bezetter werden genomen.

Maar in de eerste plaats paste het project in de plannen van de architect Albrecht Meydenbauer, de bezieler van dit fotografisch staatsarchief. De foto's konden zeer dienstbaar zijn bij latere restauraties en conserveringsprojecten aan het historisch erfgoed. Bij gebrek aan bouwplannen konden de foto's gebruikt worden om nieuwe architectuurtekeningen van de gebouwen te maken. Meydenbauer noemde dit concept fotogrammetrie. In de periode 1885-1920 werden zo twintigduizend glazen negatieven gemaakt, over 2.600 onderwerpen. Het Belgische aandeel hierin zou tijdens de Eerste Wereldoorlog een vijfhonderdtal bedragen.

De Collection allemande verhuisde van Berlijn naar Moskou toen de macht in andere handen kwam. Later, in 1928, kwam het fotogedeelte dat op België betrekking had, terug naar Brussel als deel van de oorlogsvergoeding. De negatieven van veertig bij veertig centimeter liggen nu, met hun eerste afdrukken, in het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (te bekijken op www.kikirpa.be).

Opnieuw
Het concept van de tentoonstelling in de Sint-Lukasgalerie van de gelijknamige Brusselse hogeschool reikt verder dan het etaleren van enkele historische foto's zoals van de Zavel- en Kapellekerk, de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal en de gevels van de Grote Markt. Dirk Lauwaert, lesgever aan Sint-Lukas Brussel, gebruikt het onderwerp als deel van zijn project The important & the interesting. Daarin tast hij de functie af van de fotograaf in een onderzoeksomgeving, vertrekkend van het herfotograferen van een thema. Indertijd leek het er bij de Collection allemande ogenschijnlijk niet toe te doen of de fotograaf een oog als kunstenaar had of als beroeps- of amateurfotograaf optrad. Het precies kaderen van het historische onderwerp kon een uitgangspunt zijn, maar bij een aantal interieurbeelden (van kerken) valt ook op dat de belichting een sfeer oproept.

De fotograaf Marc De Blieck, die lesgeeft aan Sint-Lukas Gent, selecteerde enkele monumenten die de Duitsers inblikten, en ging op stap. Hij gebruikte een hedendaagse versie van de kalibreerbare grootformaatcamera's van toen om zo dicht mogelijk het effect te evenaren. Het resultaat is verrassend, en doet de kijker twijfelen tussen oud en nieuw. Alleen details als auto's, een schaduw van zijn camera en hedendaagse kerkstoelen in eenzelfde interieur maken duidelijk dat de tijd toch iets verder is geschreden sinds de bezetter.

:: The Meydenbauer legacy, in de Sint-Lukasgalerie, Paleizenstraat 74, 1030 Schaarbeek. Open van dinsdag tot en met vrijdag van 10 tot 17 uur, zaterdag vanaf 13 uur. Meer info op 02-250.11.66