Monumentendagen focussen op 'Expo 58: voor en na'

Een van de meest dankbare beschermingen van post-Expo 58-erfgoed is het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium (KIK), dat zijn zestigste verjaardag viert. Het strakbelijnde pand dat architect Charles Rimanque in 1958-1962 naast de Jubelparkmusea neerpootte, is sinds 2007 - met zijn interieur - beschermd. Tijdens de Brusselse Open Monumentendagen staan de deuren open.

De Open Monumentendagen van het Brussels Gewest grijpen de vijftigste verjaardag van Expo 58 aan om de naoorlogse architectuur en het dito kunstpatrimonium in de verf te zetten. Heel wat gemeenten - vooral Sint-Gillis, Elsene, Etterbeek en Brussel-stad - ontsluieren dit weekend 'overlevenden' van de modernistische architectuur. Meteen een uitgelezen kans om de problemen rond modern erfgoed onder de aandacht te brengen: vrijwaring, conservatie, restauratie en bescherming.

Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), dat met een colloquium, een publicatie en de - nieuwe! - website www.kikirpa.be zijn zestigste verjaardag viert, kampt niet met dat probleem. Vorig jaar werd het pand beschermd. Daarmee is het een buitenbeentje.

Geschiedenis
In de rij van wetenschappelijke instellingen die door de federale overheid onderhouden worden, heeft het KIK een unieke opdracht. Met bijna een miljoen foto's over de Belgische schone kunsten, architectuur, archeo­logie, folklore en tradities beschikt de instelling over de grootste collectie in haar soort in Europa. Tel daarbij nog dat het KIK advies verstrekt en multidisciplinair onderzoekswerk verricht in de kunstgeschiedenis, de exacte wetenschappen en de conservatie en restauratie van roerend en onroerend erfgoed - en je krijgt een enorme bron van kennis onder één dak. Conservatieonderzoek van collectiestukken van musea, kerkfabrieken en dies meer, restauratieateliers waar middeleeuwse paneelschilderingen onder de loep worden genomen, digitale archivering: de bedrijvigheid van het KIK staat niet stil.

De oorsprong van de organisatie gaat terug tot 1900, toen binnen de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis een dienst Fotografie werd opgericht. In 1934 kwamen daar de laboratoria voor fysisch-chemisch onderzoek bij. Beide overheidsdiensten (het Centraal Iconografisch Archief voor Nationale Kunst en het Centraal Laborato­rium der Belgische Musea) smolten samen in 1948 en herdoopten zich tot KIK in 1957. Dat was meteen het moment om een eigen gebouw te krijgen. Architect Charles Rimanque kreeg de opdracht (1958-1962). De slakkenhuistrap en het interieur van twee lokalen, waarbij de houten steekkaartenbakjes van het foto­archief, zijn nu beschermd: een mooi gesamtkunstwerk.

Open Monumentendag
Om verschillende redenen doet het KIK haast elk jaar mee aan de Open Monumentendag. Dit jaar wordt gefocust op de naoorlogse architectuur, een periode waarvan de opvallendste getuigen te vinden zijn in de Brusselse kantoorbouw (zie ook het artikel over Lucien Engels, BDW 1147 van 11 september, blz. 10). Het publiek krijgt toegang tot de ateliers waar kunstwerken gerestaureerd en geconserveerd worden, en het fotolaboratorium. Erik Buelinckx, wetenschappelijk medewerker, legt uit: "Je kunt er uitleg krijgen over alle domeinen, archieven en technieken om kunstwerken te bewaren. Dat gaat van pigmentonderzoek van stenen van oude gebouwen tot productonderzoek om schilderijen beter te bewaren."

Diefstal
Ook het departement Documentatie is dit weekend open. Hier wordt de fotografische inventaris van het Belgische kunstpatrimonium bijgehouden en aangevuld. Alles wat door Belgische kunstenaars is gemaakt, en hoofdzakelijk in België zit, wordt gefotografeerd. Dat gaat van retabels van de pre-Van Eyck-periode en thematische basisfondsen die werden aangekocht, tot historische en actue­le foto's van alle kerkgebouwen van België. Buelinckx: "Na het laatste Vaticaans Concilie (1962-'65), toen de Kerk een modernisering onderging, gaf de overheid de opdracht om al het kerkelijk patrimonium te fotograferen, van kerkstoelen en reliekschrijnen tot glasramen en kerktorens. Dat heeft het voordeel opgeleverd dat bij diefstal - want kerken zijn soms niet zo goed beveiligd - de federale politie, waarmee we samenwerken, alles kan identificeren. Ook antiekhandelaars die objecten krijgen aangeboden, kunnen op basis van ons fotobestand zaken herkennen."

"Een andere fotoschat van het KIK is de collectie originele glasnegatieven en clichés van het
patrimonium tijdens de wereldoor­logen. Deze foto's zijn gemaakt door de bezetter en Duitsland is er jaloers op."

Brusselse connectie
Het digitale tijdperk heeft voor een nieuwe uitdaging gezorgd. Een conventie met de federale wetenschappelijke instellingen bepaalt dat in tien jaar tijd (te beginnen in 2005) het voorgestelde minimumscenario aan digitale archivering voor het KIK afgerond moet zijn. Een groot probleem blijft het online zetten van het oeuvre van levende kunstenaars en artiesten die geen 75 jaar overleden zijn (zoals Magritte en Delvaux). Het publiek mag de foto's wel bij het KIK gaan bekijken, maar op internet worden ze niet aangeboden.

Ook gemeenten komen bij het KIK aankloppen. Onlangs nog heeft Schaarbeek gevraagd om alle openbare sculpturen op het grondgebied van de gemeente te fotograferen.

Online
Het KIK mag dan wel het hele openbare kunstpatrimonium in beeld brengen, de instelling staat ook open voor het fotograferen van privécollecties. Deze bezittingen worden wel niet publiek gemaakt. Wie dus een illustratielijst zoekt van het hele oeuvre van Rubens, zal niet alleen de werken in musea en kerken vinden, maar ook privé-eigendom (zonder naamvermelding).

Buelinckx: "Als iemand interesse heeft in de iconografie van het werk in privébezit, dan geven wij de naam door aan de eigenaar van het werk. Het is dan aan hem of haar om eventueel in te gaan op de vraag tot contact; verder reikt onze tussenkomst niet. Onderzoek naar authenticiteit, toestand en waarde van een privaat kunstwerk doet het KIK niet; voor alle kunsthistorisch advies verwijzen we door naar de privésector."

Online kan iedereen wel gratis foto's zoeken over bijna vierhonderdduizend kunstobjecten, vertrekkend van de meest verscheiden interessepunten, zoals 'alles waar een hondje op staat'.

Open Monumentendagen van het Brussels Gewest op 20 en 21 september. Meer info en brochure bestellen op 0800-40.400; geen website. Academische zitting zestig jaar KIK op vrijdag 19 september van 9.30 tot 17 uur, in het Auditorium van de KMKG, Jubelpark 10, 1000 Brussel, 02-739.67.11. Open huis met geïndividualiseerde rondleidingen tijdens de Monumentendagen van 10 tot 17 uur, Renaissancelaan/Jubelpark 1, 1000 Brussel