Oed blijft koning van Arabische muziek

Het Paleis voor Schone Kunsten (PSK) brengt van 11 tot 14 november hulde aan de luit en haar oosterse neefje, de oed, koning van de Arabische muziekinstrumenten. De grootste specialisten komen voor het vierdaagse luitfestival naar Brussel.

Het Luitfestival brengt de Arabisch-Andalusische stijl uit Marokko, de school van Bagdad, de vernieuwing uit Libanon, de interculturele aanpassingen uit Brussel en de Europese renaissanceluit naar het PSK. Een unieke kans om de sensuele klanken van de oosterse oed te vergelijken met de heldere en aristocratische tonen van de westerse luit.

De luit stamt af van de oed die al in 2000 voor christus in Mesopotamië (het huidige Irak en Iran) en in 1500 voor christus in Egypte bekend was. Het instrument deed pas in de tiende eeuw zijn intrede in Europa. Tegen de vijftiende eeuw was de luit een populair begeleidings­instrument, dat bleef ook de volgende tweehonderd jaar zo in Europa.

"Toen de Arabieren in Andalusië waren, kwam de grote componist Zeryab uit het oosten om in Granada een oedschool en het eerste conservatorium op te richten," vertelt oedmeester Marcel Khalifé. "In die tijd leefde Europa in de duisternis, het licht kwam uit Andalusië. De troubadours namen de oed naar de rest van Europa mee en zo is de westerse luit ontstaan."

Eeuwenlang was de oed louter een begeleidingsinstrument voor zangers. Het keerpunt kwam er met de Irakees Munir Bashir die zich door de Amerikaanse blues uit de jaren 1940 liet inspireren. Met Bashir kreeg de oed eindelijk een eigen stem. De oedsolisten kunnen een grote virtuositeit en gevoeligheid laten horen en vele gemoedstoestanden uitdrukken.

Allemaal meesters
Het initiatief voor het luitfestival komt van twee allochtone zelforganisaties die zich al jaren profileren rond de Maghreb en Arabische cultuur en werken aan een interculturele dialoog: de Antwerpse vzw Moussem en de Brusselse vzw Résonances. "Het is onze politiek om allochtone gemeenschappen een deel van het culturele aanbod te geven," zegt Tony van der Eecken, programmator van niet-westerse muziek van het PSK. "Toen de twee vzw's met het voorstel kwamen om een luitfestival te organiseren, zijn we daar onmiddellijk op ingegaan."
Said Chraibi en Naseer Shamma openen op vrijdagavond het festival. De Irakees Nasseer Shamma ontwierp een achtsnarige oed, naar een negende-eeuws manuscript van Al-Farabi, waarmee hij het muzikale bereik van de oed uitbreidde en het instrument een heel scala aan mogelijkheden schonk. Shamma treedt op met Saïd Chraibi, wellicht de belangrijkste hedendaagse Marokkaanse oedspeler en componist. Zijn werk is opgebouwd in de grote Arabisch-Andalusische traditie, met muzikale invloeden van het hele Middellandse Zeegebied.

Op zaterdagavond geeft de onbetwiste meester van de oed Marcel Khalifé een socio-politieke dimensie aan het gebeuren. De Libanese Unesco-artiest voor de vrede brengt in het kader van het Vrijheidsfestival van de vzw Bruxelles Laïque zijn boodschap van liefde die haat en fanatisme overstijgt. Khalifé ligt aan de basis van de heropleving van de oed, een instrument dat hij steeds meer verruimt ondanks de zeer strikte technieken waaraan het verbonden is. Geïnspireerd door grote hedendaagse Arabische dichters, in het bijzonder Mahmoud Darwish, tracht hij de ideologie van het Arabische lied te doen heropleven, de clichés ervan te doorbreken en de maatschappij die haar omringt te doen evolueren.

Zondag is Brussel aan de beurt. Abid Bahri is in Marokko geboren maar kwam op jonge leeftijd met zijn ouders naar Brussel. Deze autodidact met uitgesproken eigen stijl speelt verschillende snaarinstrumenten, waaronder de Turkse saz en de Marokkaanse sentir, een luit met lange hals en uitgesproken basklank. Op het podium wordt hij vergezeld door een westers strijkkwartet met muzikanten uit België, Marokko en China. Op maandagavond sluit de Spanjaard José Miguel Moreno het festival af met westerse renaissancemuziek. Moreno brengt zijn enorme repertoire op authentieke historische instrumenten. De meester van de renaissanceluit zal in Bozar de luit voorstellen die hij zelf bouwde naar zestiende-eeuws model.

:: Luitfestival rond oed en luit van vrijdag 11 tot en met maandag 14 november in het Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, Brussel . Meer info op de site van Bozar of tel. 02-507.84.44.