Oude Brusselse bioscopen: de wijkcinema's

Tijdens de Eerste Wereldoorlog zocht, en vond, de Brusselaar zijn vertier dicht bij huis. De wijkbioscopen floreerden. Familiebedrijfjes waren het dikwijls, met vader aan de projector, moeder aan de kassa, en als helpende handen de kinderen en een ouvreuse of twee.

Z e allemaal opnoemen vergt... een inventaris. Van de lange lijst wijkbioscopen in de Inventaire des salles de cinéma de la Région de Bruxelles-Capitale (uitg. La Rétine du Plateau, 1994) overleefden er maar een vijftal. Vroeger gold er een strikte
hiërarchie. De zogenaamde exclusiviteitsbioscopen , zoals de Métropole, mochten de films als eerste op hun affiche zetten. Daarna kreeg de rest van het centrum en de Naamsepoort de filmrollen. De wijkbio­scopen werden het laatst bedeeld. Maar wat zou dat?

Gewapend beton
Een van de vele amusante getuigenissen van Cinémas de Bruxelles - Portraits et destins (uitg. CFC-Éditions, 2009) van Isabel Biver gaat over de Vaillance, de huidige Muziekacademie op het Dapperheidsplein in Anderlecht. Een man herinnert zich de film niet meer, maar wel dat sommige jongens een spiegeltje bij zich hadden om tegelijk hun meisje te omhelzen én de film te volgen. Vlakbij is de cinemageschiedenis een beetje in ere hersteld. Zinnema is de nieuwe naam van het Vlaams Centrum voor Amateurkunsten in de vroegere Erasme (Veeweidestraat 22-26).

Van alle gemeenten is Elsene nog het meest een bioscoopgemeente gebleven. De vroegere Acropole en Capitole zijn opgegaan in de UGC Toison d'Or (Guldenvlieslaan 8/9 en 17). Op het juiste moment ziet u voor de veertien zalen vandaag nog altijd rijen wachtenden. Tot tien jaar geleden hingen hier nog de calicots , de geschilderde filmaffiches, van Edmond Jamoulle. De geschiedenis van de Avenue (Guldenvlieslaan 4) gaat terug tot 1911, met de Sélect Pathé. De bio­scoop die in 1953 als eerste ter wereld zijn zaal opsplitste, leeft nog verder in het Kuifje-boek Cokes in voorraad . Om de hoek kunt u nog naar Le Vendôme (Waversesteenweg 18) of naar de Styx (Gewijdeboomstraat 72). In Studio 5 van Flagey staan sinds enkele jaren artistieke films en klassiekers op het programma. In de jaren 1970 viel het doek voor de Marni (Flageyplein 5), de belangrijkste bioscoop van de wijk, en de in gewapend beton gebouwde Mogador (Baljuwstraat 68), die tijdens de Tweede Wereldoorlog als schuilplaats had gediend.

Heilige stoelen
De grootste buurtbioscoop van Etterbeek was de Rio (Waversesteenweg 305-307), maar het is de Saint-Michel (Pater Eudore Devroyestraat 2), een art-decozaal uit 1932, die nog af en toe als semi-private filmclub gebruikt wordt. De klapstoeltjes in hout en skai zijn afkomstig uit het Paviljoen van de Heilige Stoel van Expo 58. Voorts koestert Etterbeek nog de art-decogevel van zijn Albert Hall (Waversesteenweg 647-651), ooit een bioscoop, met onderin de danszaal Roseland.

In de Lakense Maria-Christinastraat had je de Christine (op nummer 198), de Rio (100-102) en de Wagram (89), allemaal dichtgegaan in de jaren zeventig. De Pavy in Schaarbeek (Navezstraat 10) is een opnamestudio geworden.

Sint-Gillis benut nog zijn Aegidium (Sint-Gillisvoorplein 14-18) als centrum voor bejaarden. De spiegelzaal met de trappen en de 'Moorse' zaal uit 1905 zijn van een andere wereld. Dit zeldzame overblijfsel van de eerste cinemazalen is als monument beschermd. De supermarkt in de vroegere Bristol (Waterloosesteenweg 71) zoekt weer aansluiting bij de nog oudere overdekte markt. Op de gerestaureerde achtergevel is dat af te lezen: Viande/Volaille, Beurre/Œufs ,... De bioscoopbezoekers moesten er destijds een drievoudige echo bijnemen. Van de Faby (Théodore Verhaegenstraat 145) rest nog de typische luifel waarachter je een cinemaverleden vermoedt. De Grand Cinéma Saint-Gillois (Waterloosesteenweg 100), in 1909 gebouwd, ruimde in 1938 plaats voor een moderne bioscoop. De exploitant breidde zijn zaal uit, maar de nieuwe ruimte bevond zich achter het projectiedoek. Een film in spiegelbeeld bekijken, dat ging nog, maar er was een medewerker nodig die, zittend voor een spiegel, de onderschriften luidkeels voorlas.

Klein Hollywood
In Sint-Jans-Molenbeek boden vijf bio­scopen in een straal van honderd meter plaats aan vijfduizend mensen. Behalve de Idéal (Ransfortstraat 23) en de Kinox (Pradostraat 20) zaten er drie op de Gentsesteenweg: Corso (op nummer 185), Crys­tal Palace (62) en Forum (42-46). Van de Forum, ooit bedreigd door torenbouw, is de oorspronkelijke gevel uit 1921 bewaard. De gemetselde naam lijkt pas geverfd, maar uit het dak groeien struiken.

De densiteit van cinema's was nog groter in Sint-Joost-ten-Node, wat de gemeente de eervolle naam Klein Hollywood gaf. Op de Leuvensesteenweg had je de bekendste, de Mirano (nummer 38), met de aanzuigende entree uit 1951, nu een discotheek in onvervalste fifties-stijl. Schuin hiertegenover (op nummer 33) wordt ook de zaal van de Marignan uit 1959 nog gebruikt als congreszaal. Beide staan op de Bewaarlijst, wat niet het geval is voor de Century even verderop (nummer 160), volgens getuigen de allermooiste cinema. Het bovenste gedeelte van de gevel met de witte keramiektegels, typisch voor de jaren 1930, is alles wat er nog van overblijft.

Victory revisited
Ukkel heeft zijn eigen geschiedschrijver over bioscopen. In Ucclensia publiceert André Buyse zijn Histoire inédite des cinémas disparus d'Uccle .

Een van de grootste en mooiste wijk­cinema's was de Alfa uit 1937 (Alsembergsesteenweg 899). Binnen de maand waren de publiekstrekkers van Brussel-stad hier ook te zien. Voor KNT-films moest u naar de Léo (Brugmannlaan 544), waar de gendarm met de zaklamp de rijen controleerde op te jonge gezichten.

De drukstbezochte wijkbioscoop van Brussel, na de UGC Toison d'Or, is op dit moment Le Stockel in Sint-Pieters-Woluwe. Van de Movy Club (Monnikenstraat 21) in Vorst kan dat niet meteen gezegd worden, maar dat zal uitbater Pierre Gueulette worst wezen. Toen deze wijkbio­scoop uit 1934 nog de Movy heette - de naam in granito zit een beetje verstopt onder de lopers - was dat anders. "Gueulette koos voor een programma voor cinefielen," zegt Isabel Biver tijdens een rondleiding van Arkadia. "Eigenlijk kiest een uitbater zijn publiek. Gueulette maakte er een museum van, zodat de wijkbioscoop er op foto's van de jaren vijftig moderner uitziet dan wat er nu is." Dat maakt de intussen beschermde zaal, hal én projectiecabine dan weer zelf geschikt als decor voor opnames over de jaren 1930. Het is een van de laatste bio­scopen met nog slechts één scherm.

Ze piepen, de klapzetels, maar de ruimte tussen de rijen is een luxe die niet meer van deze tijd is. De stoelen zijn afkomstig van de Victory uit de Nieuwstraat, die in 1973 zijn deuren sloot. Het
cinemabloed kruipt waar het niet gaan kan.

:: Rondleidingen Les métiers du cinéma à Saint-Josse (in het Frans) op zaterdagen 5 september en 3 oktober door Isabel Biver met CFC-Éditions (8 euro, reserveren op 02-227.34.00, www.cfc-editions.be). Afspraak om 11 uur, Koningsstraat 290, einde tocht Leuvensesteenweg