Praat achteraf: Pleister op de wonden

De gebeurtenissen in Tunesië, Egypte en de rest van Noord-Afrika roepen een beeld op van de geschiedenis als een kolossaal beest dat plots wakker schiet, zijn staart roert en voor deining zorgt op een plek waar je het niet verwachtte. Een verkeerd beeld is dat, want geschiedenis is een optelsom, en in die zin werd de voorbije dagen in Caïro en Tunis per definitie evenveel geschiede­nis geschreven als de voorbije maan­den en jaren.

De gebeurtenissen in Noord-Afrika maken Talk van Kris Verdonck - een vormexperiment dat de politieke situatie in Rwanda als onderwerp heeft - niet 'verrassend actueel', maar juist nog een beetje buitenissiger. Het is ondertussen meer dan zestien jaar geleden dat de geschiedenis daar lelijk huishield, met de Rwandese genocide. Wat bezielt Verdonck om daar nu op terug te komen? Wel, Talk is maar zijdelings een stuk over Rwanda. De titel wijst op een preoccupatie met taal. In het eerste deel wordt niet gesproken: het is een heropvoering van Verdoncks 'stuk voor twee stukadoors' uit 2001, waarin twee werklieden op methodische wijze een vuile wand wit pleisteren. Zorgvuldig, zonder commentaar, tot alle oneffenheden die onder de spots goed zichtbaar blijven, verdwenen zijn.

In het tweede deel wordt er wel gesproken. Door een acteur die plaatsneemt in de schaduw op de voorgrond, in het tegenlicht van de witte wand achteraan. Door dat tegenlicht en door de vervorming van zijn stem is de acteur onherkenbaar. Hij brengt een journalistieke tekst die Verdonck door journalist Joris Verhaegen liet schrijven over de recente geschiedenis van Rwanda. Op een zakelijke manier wordt die geschiedenis, van de genocide tot de huidige situatie onder president Kagame, opgesomd, met cijfermateriaal en droge gegevens uit allerhande internationale rapporten. Het businessplan Rwanda Inc. stippelt de af te leggen weg uit om van een getraumatiseerd arm land een economische modelstaat te maken, naar het concrete voorbeeld van Singapore.

Het experiment van Verdonck bestaat erin theater te maken dat de theatrale illusie niet gewoon doorprikt, zoals wel vaker het geval is, maar gewoonweg opheft. Die functionele aanpak spoort met de inhoud. De koele manier waarop het totale dodental van de genocide omgerekend wordt naar het onvoorstelbare cijfer van 11,1 doden per minuut (veertig dagen aan een stuk), komt akelig over, ze komt ook akelig goed overeen met het discours dat Kagame dezer dagen schijnt te hanteren. Zijn zerotolerancebeleid, dat geen enkele vorm van burgerlijke onenigheid, ongehoorzaamheid of onfatsoenlijkheid tolereert (een papiertje op straat gooien is bij wet verboden en wordt er ook bestraft), moet het Singapore-sprookje aannemelijk laten klinken. Maar het gladde en strakke businessplan vertoont natuurlijk niets dan barsten en onvolkomenheden, al was het maar omdat de door rassenhaat veroorzaakte dodentol niet zomaar kan worden weggestreken als de oneffenheden op dat bepleisterde vlak. Ook de bewuste foutjes en versprekingen van de in het duister gehulde acteur laten zien dat er iets niet klopt. We zouden over ideologisch façadisme kunnen spreken.

Levert dat alles boeiend theater op? Ik weet niet of die vraag hier gesteld moet worden. Ik heb werktuiglijk gekeken naar de vorderingen van de werklieden, en heb met de wisselende aandacht van de krantenlezer de feitelijkheden uit deel twee aangehoord. Het gemiddelde tv-journaal is leuker om naar te kijken dan Talk, en toch heb ik enorm veel respect voor de manier waarop Verdonck in deze speelse tijden radicaal zijn medium blijft onderzoeken. En hoe hij zodoende ook nog terugkeert naar Rwanda op een moment dat niemand de geschiedenis daar nog volgt.

Nooit gedacht dat een netjes bepleisterde witte muur in mijn beleving zo'n problematisch beeld zou kunnen worden.