Rembrandt door een andere bril

We kunnen niet zeggen dat de tentoonstelling over Rembrandt in de basiliek van Koekelberg lang blijft hangen. Toen wij de gaanderijen betraden, viel een van zijn zelfportretten gelijk op de grond.

Het was gelukkig geen echt schilderij, maar een reproductie, zoals alle werken op de tentoonstelling De grootheid van... Rembrandt, wat ons dan weer minder gelukkig maakte. Maar Rembrandt zou Rembrandt niet zijn om toch niet een gevoel van materie te suggereren.

Eigenlijk is deze tentoonstelling een uit de hand gelopen privé-initiatief van Varilux, een merk van brillenglazen dat iets voor zijn klanten wilde doen om zijn vijftigste verjaardag te vieren. Varilux sluit Rembrandt in de armen omdat deze Hollandse barokschilder uit de 17e eeuw een zelfde doel nastreefde: de werkelijkheid optimaal weergeven. De aanwezigheid van het schilderij De brillenverkoper is een knipoog.

Clair-obscur
De schilderijen worden gegroepeerd rond enkele thema's die uiteraard het visuele aspect onderzoeken. Uit onvoltooide portretten leren we dat Rembrandt een grijsbruine ondergrond gebruikte, waarop hij dan een figuur schetste, die het oog van de schilder vervolgens 'kittelde en vermaakte'.

Het thema 'In de ruimte zwevend licht' wijst op de verschillende lichtbronnen op Rembrandts schilderijen, zoals een extra kaars, verscholen achter een dik boek op de lessenaar. Soms denk je inderdaad dat er meer dan één spotje op het schilderij is gericht, maar het is puur de beheersing van clair-obscur. In de vrij sombere basiliek lichten de portretten van 'Flora' zelfs op tot aan de overkant van de gaanderijen.

Ook van een thema als trompe l'oeil, in de 17e eeuw een 'bedriegertje' genoemd, vind je tussen de portretten van Rembrandt verschillende schoolvoorbeelden. Op het 'Portret van Agatha Bas' bevindt de hand van de vrouw zich deels buiten een lijst, alsof ze drentelt in het deurgat.

Voordelen
Reproducties creëren ook mogelijkheden. Het schilderij 'De molen', dat ooit aan drie kanten werd afgesneden waardoor het landschap schuin ging staan, werd rechtgetrokken. Bij het beroemde schilderij De nachtwacht werd een kopie van tijdgenoot Gerrit Lundens aangewend om de dynamiek van het oorspronkelijke schilderij te reconstrueren. De reusachtige 'poster' begint wel al een beetje door te hangen.

Rembrandts tekeningen in bruine inkt en zijn etsen krijgen twee schamele paneeltjes terwijl de kunstenaar zijn internationale roem vooral te danken had aan de wijdverspreide afdrukken van zijn bijna driehonderd etsen. Waarbij hij als autodidact een vrijere, schilderachtiger manier van werken vertoonde dan geschoolde etsers.

Als we vertrekken, hangt Rembrandts zelfportretje 'Het lachertje' scheef. Maar misschien hebben we brillenglazen nodig.

:: De grootheid van... Rembrandt > 7.3.2010, ma > vr 10 > 18.00; za 10 > 21.00; zo 13 > 18.00, € 7/6/5 (bezoek aan panorama inbegrepen) in Nationale Basiliek van Koekelberg, Ingang deur nr. 6, Keizer Karellaan, Koekelberg, 02-421.16.69, info@basilique.be

Rembrandt experience box, met dvd en boek 'Nieuw licht op Rembrandt' (2009, Local World, €25) van Ernst van de Wetering, hoofd van het Rembrandt Research Project