Symbolisme bijzonder eigenzinnig in Rusland

Michail Vroebel bracht iedereen in verwarring met zijn onverstaanbare beeldtaal. De man staat vandaag bekend als het genie en de vader van het Russische symbolisme. Hij staat voor het streven naar de onvatbare, ideële schoonheid in bizarre kleurschakeringen. In Symbolisme in Rusland illustreren 150 werken van Vroebel en (minder bekende) anderen dat ideaal.

Het Museum van Elsene lepelt voor de zoveelste keer het onderste uit de pot om ongezien werk uit buitenlandse musea een bühne te geven. Het Europalia Russia-project Symbolisme in Rusland - De Blauwe Roos mag er meerdere zalen vullen met een overzicht van een kunststijl die weliswaar overal in Europa zijn vruchten afwierp, maar in Rusland bijzonder eigenzinnig uit de hoek kwam. In zijn landschapstaferelen lijkt het Russisch symbolisme noch het meest op het Finse. Een portret van zilverberken zonder kruin en zonder voet, bijvoorbeeld.

Twee golven in het symbolisme kenmerkten de 'Zilveren eeuw' van de Russische kunst. Er is het negentiende-eeuwse oeuvre dat in de persoon van Michail Vroebel en kunstenaars als Nesterov, Golovin en Polenova zich reactionair profileert tegen de mensverscheurende industriële maatschappij. De aandacht moet worden herricht op het ideële, op de echte waarheid, zo stellen ze. Geen droomwereld, maar zuivere symbolen moeten tot nadenken zetten. En dit doen ze door uit thema's te putten als volkscultuur, folklore, oude geschiedenis, sagen, legendes, heldenepossen, oude geschiedenis, romantische literatuur en theater. Vroebel bracht iedereen in verwarring door zijn onverstaanbare beeldtaal. Het fragment uit het muurpaneel A Six Winged Scraph, waarvoor hij inspiratie vond in Poesjkins gedicht De Profeet, toont duidelijk een heldin met zwaard, gevat in een Wolga-azuurblauw. Een werk dat het begin van de art nouveau inluidt, en experimenteert met vingerverftechniek. Vroebel schilderde met de realistische personages van zijn voorgangers, maar zorgde voor nieuwe thema's, die verwezen naar literatuur en sprookjes, of hij vond iets uit. Botsend met de gangbare ideeën, bracht hij iedereen in verwarring door zijn onvatbare beeldtaal, losstaand van elk model. Het gevoel van eenzaamheid, van pijn, van het stuklopen van heldendromen - het heeft allemaal bijgedragen tot zijn 'moderne stijl', die zich ent op de romantische literatuur.

Goud en azuurblauw
Ontstaan uit de verscheurdheid met de maatschappelijke ontwikkelingen heeft het Russisch symbolisme zich ontpopt tot een typisch Russische en complexe expressievorm. Er werd gewerkt met keramiek, met glaskunst, met theaterdecors, met meubilair, al komt dit amper aan bod in deze tentoonstelling - meubels ontbreken zelfs. In dat opzicht verschilt het Russische symbolisme van het Franse en Belgische symbolisme. En toch zijn er invloeden.

Als de tweede golf van symbolisten zich in de twintigste eeuw aanmeldt met Viktor Borissov-Moessatov staat de theaterdecorbouw centraal in hun werk. Het theater schept een nieuwe realiteit, geïnspireerd op emoties, muziek en gevoelens. Zestien artiesten uit verschillende steden groeperen zich in de kunstkring De Blauwe Roos, die in 1917 de kop wordt ingedrukt wegens te burgerlijk. Kunstenaars als Koeznetov, Oetkin, Matvejev zetten het goud en azuurblauw op de voorgrond, omdat het aansluit bij de uitbeelding van visioenen en dromen. De Blauwe Roos liep hoog op met de Belgische auteur Maeterlinck. In hun kunstkringnaam stond de roos voor de smart, de doornen van het leven en de mooie geur. Het blauw kwam van Maeterlincks Loisea bleu, dat in wereldpremière ging in Moskou. Onvatbare 'blauwe' kunst die de mens gelukkig maakt. De breuk met de negentiende eeuw werd definitief geaccentueerd. Dit was geen kunst meer voor de overheid, noch voor private kopers. Enkel expressies van intellectuele denkbeelden. Een zoeken van de mens naar de zin van het leven, die haaks staat op de realiteit van de omgeving, zoals oorlog, armoede.

Precies daarom kan Symbolisme in Rusland een spiegel zijn van het Russisch intellectueel denken van vandaag. De expositie stelt de vraag: Hoe omgaan met de veranderende wereld, geleid door machtshebbers? Een mens mag wel dromen, maar van dromen alleen kan een mens niet leven.

:: Symbolisme in Rusland tot 5 februari 2006 in het Museum van Elsene, Jean Van Volsemstraat 71, 1050 Elsene. Open van dinsdag tot vrijdag van 13 tot 18u30. Op zaterdag en zondag van 10 tot 17 uur. Info: 02-515.64.21.