Vlaams-Nederlands Huis deBuren geeft aftrap Max Havelaar-jaar

"Omdat de Javaan nog steeds mishandeld wordt" moet Max Havelaar, anderhalve eeuw na publicatie, blijvend of, liever, opnieuw de aandacht krijgen die het boek verdient. Dat vindt Multatuli-biograaf Dik van der Meulen, die voor het Vlaams-Nederlands Huis deBuren de aftrap gaf voor het Multatuli-jaar 2010.

Wij gingen luisteren naar de brief die hij aan Multatuli schreef, we liepen samen naar de Arenbergstraat en zetten een boom op over schrijven op een onverwarmde zolderkamer.

Oorspronkelijk was er niet één gedenkplaat voor Eduard Douwes Dekker - alias Multatuli (Latijn voor 'ik heb veel geleden') - zonder minstens één fout. De plaat aan zijn geboortehuis in Amsterdam werd al gecorrigeerd: jarenlang stond er te lezen dat de grote schrijver er op 3 maart 1820 geboren werd. Niet dus: de exacte geboortedatum is 2 maart. Aan het sterfhuis van Douwes Dekker in het Duitse Nieder-Ingelheim hing dan weer een plakkaat waarop hij Eduard Douves Dekker werd genoemd. En in Brussel heet hij nog altijd Edward Douwes Dekker.

Het is donderdagochtend 18 februari 2010. Dik van der Meulen wijst naar de herdenkingsplaat boven de toegangsdeur van het pand aan de Arenbergstraat 54 waar, in de schaduw van de Sint-Michielskathedraal, op de benedenverdieping tegenwoordig een Bulthaup-keukenwinkel zit. Dit pand staat er pas sinds 1876. Het huis dat er ervoor stond, waar Eduard Douwes Dekker in 1859-'60 verbleef en waar hij in minder dan drie weken de 'kladversie' van Max Havelaar schreef, heette Au Prince Belge en was een hotelletje annex bierkroeg - of omgekeerd.

Altijd geld te kort
Eduard Douwes Dekker, ooit een hoge koloniale ambtenaar in Nederlands-Indië, leed aan chronisch geldtekort. Schrijven op een onverwarmd zolderkamertje werd zijn lot. Zelfs voor kolen had hij geen geld. Kleumend zat hij te schrijven. "En de inkt moest hij met water verdunnen," licht Dik van der Meulen toe.

De kladversie van Max Havelaar is verloren gegaan. Van de 'net-versie' laat Dik van der Meulen een mooi facsimile zien. Van der Meulens lezing van twaalf uur eerder zindert tijdens ons ochtendlijke gesprek nog na: "Beste Multatuli, in Max Havelaar beloofde u dat u zou 'toenemen in kracht en scherpte van wapenen naarmate het nodig zal wezen'. U hield woord, u schreef nieuwe boeken waarin u het opnam voor de Javanen in Nederlands-Indië en voor de 'Javanen' in Europa, waarmee u doelde op de arbeiders, vrouwen en anderen wier rechten geschonden werden - zo ze al rechten hadden. Ook de Vlamingen rekende u daartoe; het heeft er zelfs even op geleken dat u een rol zou gaan spelen in de Vlaamse Beweging."

In een zaaltje van het Kaaitheater luisterde een overwegend jong publiek de avond vóór het BDW -onderhoud naar Dik van der Meulen. Ter gelegenheid van het Multatuli-jaar heeft de Nederlandse kwaliteitskrant NRC Handelsblad een hertaling van Max Havelaar laten drukken, vertelde Dik van der Meulen. Hertalen is bijvoorbeeld: het in onbruik geraakte woord staathuishoudkunde vervangen door economie . Dik van der Meulen vindt een hertaling een goede zaak, op voorwaarde dat ook het origineel in de winkelrekken ligt.

In de jaren 1970 van de vorige eeuw werd Max Havelaar in literatuurcursussen aangeprezen en geduid als de voorloper van de moderne roman, maar die stelling houdt volgens Dik van der Meulen (geen of) niet langer stand. Max Havelaar past niet in een traditie, er is geen voor en er is geen na. Max Havelaar is een literair werk, dat wel, maar ook (en misschien zelfs in de eerste plaats) een politiek boek. Toch benadrukt Dik van der Meulen: "Multatuli was, als je oor hebt voor ritme en melodie, een natuurtalent, met de pointe mooi op het einde van elke zin."

Eduard Douwes Dekker schreef het boek Max Havelaar of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappij uit verontwaardiging over de koloniale mistoestanden in Nederlands-Indië. De brief die Dik van der Meulen heeft geschreven, moet de eerste in een lange rij worden. Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren roept brievenschrijvers (tot 31 jaar) op om deel te nemen aan de essaywedstrijd 'Beste Multatuli...', waarin ze de schrijver beschouwen als directeur van het Consultatiebureau voor Hedendaagse Zaken/Afdeling (Post-)Kolonialiteit en Interculturaliteit, en ze hem om advies vragen.

Max Havelaar wordt pas irrelevant als alle uitbuiting overal ter wereld gestopt is. En dat lijkt nog niet voor morgen. Het jaar 2010 is naast de 150ste verjaardag van het verschijnen van Max Havelaar , ook de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo en de 35ste van de onafhankelijkheid van Suriname.

Anno 1859-1860
Dik van der Meulen kwam naar Brussel met een hele tas boeken, Multatuli-boeken uiteraard, maar ook bijvoorbeeld een Baedeker-reisgids van Brussel. Uit 1871, ruim tien jaar nadat Multatuli er de Max Havelaar had geschreven. Van der Meulen verzamelt oude reisgidsen van Europese steden. Ze leren hem bijvoorbeeld over de financiële situatie van Eduard Douwes Dekker. Staat het hotelletje waar hij op een bepaald ogenblik logeerde, in de gids, dan had hij het (tijdelijk) niet zo slecht. Zo leert de Baedeker dat je in 1871 een frank extra moest betalen als je een kaars in een (goedkope) hotelkamer wou.

Laten we het nog even over Multatuli en Brussel hebben. Dik van der Meulen: "Brussel heeft Multatuli beïnvloed. Hij heeft er voor de vrijdenkerskrant L'indépendance belge gewerkt, een radicaal-liberale krant die Frankrijk van Napoleon III niet in mocht."

Halverwege de negentiende eeuw had Brussel de uitstraling en de aantrekkingskracht die Berlijn in de jaren twintig van de eeuw erop zou krijgen: het centrum van het vrije denken. Ook Karl Marx kwam even langs. Multatuli vond Brussel een goed alternatief voor Nederlands-Indië. Van der Meulen citeert uit een mooi antiquarisch Multatuli-boekje waarin een brief aan zijn vrouw Tine opgenomen is: "Ik ben blij dat ik naar Brussel ben gegaan. Dat Antwerpen is een vervelend nest. Hoe kon je je daar geboren laten worden?"

Max Havelaar werd vele keren vertaald. In meer dan veertig talen, waaronder twee keer in het Japans. En Max Havelaar wordt nog steeds vertaald, maar veel werk van Multatuli is niet meer in het Nederlands te krijgen. Ook niet in het Multatuli-jaar. Supporters kunnen nog altijd te rade gaan bij het Multatuli Genootschap, dat dit jaar ongetwijfeld ook in Vlaanderen aan bekendheid zal winnen. Of ze kunnen proberen het verzameld werk (25 banden) dat tussen 1950 en 1995 uitgegeven werd, op de kop te tikken. Wij hebben het alvast voor u gefotografeerd.

:: Wie zich geroepen voelt om een brief te schrijven aan Multatuli, moet voor 2 juni zijn essay (van 1.000 tot 2.000 woorden) naar deBuren sturen. Er valt een reis naar Jakarta en Rangkas-Betoeng 'in het spoor van Multatuli' te winnen. De brieven worden ook uitgegeven en de winnaar krijgt de kans om zijn of haar brief voor te lezen. De volgende Multatuli-brieven worden in Antwerpen voorgelezen door schrijfster Brink Scholtz, en in Den Haag door Christiaan Weijts. Meer info op
www.deburen.eu

:: Meer info over het Multatuli Genootschap op www.multatuli-museum.nl

:: Multatuli - Leven en werk van Eduard Douwes Dekker van Dik van der Meulen is uitgegeven bij Sun, telt 912 bladzijden en is mooi geïllustreerd. Gebonden kost het boek vijftien euro, in paperback tien euro. De auteur heeft er de AKO Literatuurprijs 2003 mee gewonnen