Waar Walt Disney zijn inspiratie haalde

Enkele handelaars in Afrikaanse kunst, allemaal met een zaak rond de Grote Zavel, organiseren interessante tentoonstellingen. De verrassendste is wel Mbambi in Congo Gallery. De onvermoeibare Marc Leo Félix van de galerie is uitermate verrast door het feit dat er zo vaak antilopen opduiken op Kongolese rituele voorwerpen.

In verschillende inheems-Kongolese talen verwijst het woord mbambi naar een bepaald anti­lo­peras of naar de hoorns ervan. Nog altijd vertellen Kongolese moeders hun kinderen over kleine Mbambi die de dood vindt omdat hij niet naar zijn ouders luistert. Hoogstwaarschijnlijk is de traditionele fabel Walt Disney op de een of andere manier ter ore gekomen en heeft hij zich erop gebaseerd toen hij het schattige hertje Bambi het hoofdpersonage van een van zijn tekenfilms maakte.

Volgens de galeriehouder Marc Leo Félix komen antilopen in alle vormen voor als icoon: ten voeten uit, enkel het hoofd of alleen maar de hoorns. Ze staan op machtssymbolen als scepters en ceremo­niële stoelen, op muziekinstrumenten en altaren, en ook op gebruiksvoorwerpen - van pijpen over bekers tot bijlen. De hoorns fungeerden als trompet, medicijndoosje of als instrument bij het aderlaten. Félix vond daarnaast ook hoorns terug als amulet of als embleem voor rang en titel.

De volkeren van Zuidwest-Kongo voelen zich spiritueel heel erg verbonden met de antilopen. De dieren leven zowel in het woud als in de savanne en ontwikkelden zich daarom tot bemiddelaars met de geesten die daar wonen. Ze worden bewonderd omdat ze snel, vindingrijk en gracieus zijn, en zeer moedig: ze offeren zichzelf op om de groep te beschermen tegen roofdieren. Ze leven in een hiërarchisch ingedeelde groep, zijn monogaam en zorgzaam voor hun jongen. Het respect voor de antilope ligt aan de basis van talloze sculpturen, maskerdansen, mythes en aforismen. In een vrij beperkte ruimte slaagt Félix erin een uitzonderlijke selectie samen te brengen.

Maskers en ivoor
Het tweede deel van het drieluik tentoonstellingen is te bezichtigen in de boekhandel Vasco, in de Miniemenstraat. Kunsthandelaars Alain Guisson en Yannick Van Ruysvelt hebben niet 'zomaar wat schilderijen' opgehangen. Het gaat over de eerste fase van een illustratieopdracht voor een boek. De schilder-beeldhouwer-graficus Charles Meur heeft een reeks complete danskostuums uit Zambia in pastel getekend. Mensen vergeten te gemakkelijk dat een traditioneel 'masker' oorspronkelijk de volledige uitmonstering van een danser was, een geheel van attributen die hem onherkenbaar moesten maken. De gezichtsbedekking in hout maakt maar een klein deel uit van het 'masker'. Maar heel wat verzamelaars focussen op dit element en beschouwen de attributen in stof, raffia en dergelijke als overtollige toevoegsels - die bovendien vol ongedierte zitten.
Complete, intacte kostuums zijn dan ook heel zeldzaam geworden. Meur heeft dus eerst alle elementen afzonderlijk getekend en daarna met de computer de stukken van de puzzel bijeengebracht. Elke tekening werd gefotografeerd, gescand en bewerkt om daarna geassembleerd te worden tot indrukwekkende, iconografisch verantwoorde personages.

Maur relativeert zijn arbeid: "Ik had soms het gevoel dat ik barbiepoppen aankleedde." Maar het resultaat van dit monnikenwerk mag gezien worden.

In dezelfde straat tonen Patrick en Ondine Mestdagh een interessante selectie voorwerpen in ivoor. Patrick Mestdagh beschrijft ivoor als een nobel materiaal dat hem bijzonder interesseert omdat het zo mooi patineert. "De herkomst van de stukken is heel divers: wapens van de Inuit, trompetten, machtssymbolen, lepels en andere gebruiksvoorwerpen uit West-Afrika, sieraden van de Fiji-eilanden, of tanden en slagtanden van wilde zwijnen, nijlpaarden en walvissen."

:: Mbambi - De antiloop in rituele Congolese kunst, tot en met 27 mei in Congo Gallery, Sint-Jakobsgang 2, 1000 Brussel, van woensdag tot en met vrijdag van 14.30 tot 18.30 uur en zaterdag van 10.30 tot 18.30 uur.

:: Traits pour traits - Maskers uit Zambia in Vasco & Co, Miniemenstraat 48, 1000 Brussel, van woensdag tot en met vrijdag van 12 tot 18.30 uur en zaterdag van 10 tot 18.30 uur.

:: Ivoor tot en met 26 april in Gallery Mestdagh, Miniemenstraat 31, 1000 Brussel, elke werkdag van 14 tot 18.30 uur en zaterdag van 10.30 tot 18.30 uur.