Wouter Hessels: Filmarchief is te weinig bekend en te weinig bemind'

Wouter Hessels is de derde mens op aarde die het Koninklijk Belgisch Filmarchief mag leiden. Grootse plannen om een van de oudste en meest gerespecteerde filmarchieven ter wereld het digitale tijdperk in te loodsen, kan de kersverse directeur niet ontvouwen. Hij wordt meteen tot realpolitik gedwongen. “Als de dotatie niet wordt verhoogd, zullen we een deel van onze missie moeten laten schieten.”

'H et Belgisch Filmarchief beschikt over een van de fijnste collecties van deze planeet, die het verdient beschermd en behandeld te worden met dezelfde zorg als om het even welke andere instelling van schone kunsten. (...) Cinema is een vitaal deel van ons cultureel erfgoed, en de waarde ervan is niet te overschatten. (...) Laten we ervoor zorgen dat het Koninklijk Belgisch Filmarchief niet alleen kan overleven, maar ook kan bloeien."

Met die woorden sprong Martin Scorsese in 2001 in de bres voor het Filmarchief, dat financieel in slechte papieren zat. De regisseur van Taxi driver en Gangs of New York mag een telefoontje van Wouter Hessels verwachten. De voormalige filmdocent van het Rits staat sinds begin deze maand aan het hoofd van het Koninklijk Belgisch Filmarchief, roepnaam Cinematek, dat nog steeds ondergefinancierd wordt.

Hessels werkt zich nu in om op 1 januari de eindverantwoordelijkheid over te nemen van conservator Gabrielle Claes. Zij volgde in 1988 de legendarische Jacques Ledoux op.

U bent sinds enkele weken de baas. Welk dossier pakt u eerst aan?
Wouter Hessels: "De budgettair precaire situatie baart zorgen. Wij zijn een onafhankelijke instelling die net als Bozar of de Musea voor Schone Kunsten afhangt van de dotaties voor federale wetenschappelijke en culturele instellingen. Maar met een regering van lopende zaken gebeuren betalingen moeizaam. De dotatie is niet verhoogd, maar de lonen zijn wel geïndexeerd. Als onafhankelijke instelling kunnen we niet rekenen op de steun van de Regie der Gebouwen. De politieke subsi­diënt lijkt niet te beseffen hoeveel het kost om 160.000 filmkopieën op te slaan in depots met de juiste temperatuur en vochtigheidsgraad."

"De huidige enveloppe volstaat niet langer om te blijven doen wat we doen. Er is vorig jaar al enorm bespaard op personeel. Met een fractie van de budgetten van buitenlandse archieven verzet de huidige - gelukkig zeer gemotiveerde en getalenteerde - ploeg nu al bergen werk. Zonder bijkomende inkomsten of een verhoogde dotatie kunnen we onmogelijk voldoen aan al onze missies en objectieven. Dan gaan we moeten afbouwen. Pijnlijke keuzes maken."

Zou Cinematek niet beter proberen om tegelijk in zee te gaan met de Franse én de Vlaamse Gemeenschap? Tenslotte zijn film en cultuur al jaren gemeenschapsmateries.
Hessels: "Ik zou het heel jammer vinden als het Belgische, het Brusselse gegeven verloren gaat. Het Belgisch Filmarchief is opgericht in 1938 en heeft dankzij Ledoux en Claes een internationale reputatie. Wij kunnen de brug zijn tussen de Vlaamse en de Franse film. Bovendien is met twee gemeenschappen werken een heel moeilijke evenwichtsoefening. Al was het maar door de reciprociteit of het ontbreken van een cultureel akkoord tussen Vlaanderen en de Franstalige Gemeenschap. Hoeveel problemen heeft Flagey de voorbije jaren niet ondervonden?"

Ondertussen ontwikkelen beide gemeenschappen wel initiatieven in uw vaarwater. Er is de Cinémathèque de la Communauté Française en het op til zijnde Vlaams Instituut voor Digitale Archivering en Ontsluiting van het Audiovisueel Erfgoed in Gent.
Hessels: "Wij blijven een rol spelen in het digitaal bewaren en bewaken van ons erfgoed. We hebben de knowhow om films te bewaren en te restaureren, én we hebben een collectie met 160.000 kopieën. Die knowhow kunnen we de Cinémathèque of een Vlaams digitaal archief aanbieden. Gesprekken staan op stapel. Dubbel werk moet vermeden worden. Het zal erop aankomen goede afspraken te maken. Wie doet wat? Wie kán wat?"

De voorbije jaren zijn er inspanningen geleverd, maar moet Cinematek zich niet nog sterker profileren? Dan vermindert de kans dat je over het hoofd gezien wordt. Staat er u niet behoorlijk wat lobby-werk te wachten?
Hessels: "Op dat gebied is er inderdaad werk aan de winkel. We zijn nog te weinig bekend en bemind. Aan de rijkdom van de collectie, de bereikbaarheid van Cinematek - naast het Centraal Station - en de prijs van een kaartje - drie euro - kan het niet liggen."

"Cinematek moet een gezicht krijgen. We moeten sterker aanwezig zijn op de nationale filmevenementen en festivals en de banden met de Vlaamse, Waalse en Brusselse filmmakers aanhalen. We doen veel voor de Belgische film. We decentraliseren nu al via samenwerkingen met Le Parc/Churchill in Luik, Cinema Zuid in Antwerpen of Film-Plateau in Gent. Maar we gaan er inderdaad voor moeten zorgen dat de Vlaamse en de Franse Gemeenschap zien wat Cinematek allemaal doet, en dat ze weten dat we heel wat expertise hebben die aangewend kan worden."

De grote fabrikanten maken geen analoge camera's meer; bioscoopcomplexen schakelen volledig over op digitale projectie. "Voor de filmliefhebber verandert dat niet veel, maar voor filmarchieven is dat een aardverschuiving," schrijft uw voorgangster.
Hessels: "De hele ketting van het maken van een film tot het vertonen van een film is digitaal. De cinefiele bioscopen hebben het moeilijk om het hoofd boven water te houden. Het is niet ondenkbaar dat we straks de enigen zijn die nog 35 millimeterfilms vertonen. We zijn uitgerust om digitale films te vertonen, maar als we kunnen, kiezen we voor analoge projectie. We zijn per slot van rekening wereldwijd gereputeerde experts in het bewaren van analoge kopieën. De voorbije maanden kregen we trouwens een vloed aan analoge films te verwerken. Bedrijven en instellingen die op digitaal zijn overgeschakeld, weten geen blijf met de oude films en komen bij ons terecht."

"We hebben niet alleen expertise in bewaken, bewaren en restaureren, maar ook al in digitaliseren. Ook onze digitaliseringsexpertise kunnen we ten dienste stellen van partners uit de gemeenschappen. Adjunct-directeur Nicola Mazzanti is een internationale expert."
"Ondertussen hebben we toch ook al zo'n zestienduizend digitale elementen in de collectie, op verschillende dragers. De bewaring van digitale films staat nog niet op punt. De kosten zijn groot."

De tijd is voorbij dat je alleen in het Filmmuseum terechtkon voor een film van Fritz Lang. Dankzij dvd, Blu-ray, thema-zenders en internet is het makkelijker dan ooit om in de filmgeschiedenis te duiken. Hoe kunt u als filmarchief inspelen op die nieuwe situatie?
Hessels: "Voor mijn generatie en ouder was het Filmmuseum de enige plek om een film van D.W. Griffith of F.W. Murnau te bekijken. Dat is veranderd. Mijn ervaring als docent is dat de verschillende platforms en dragers niet geleid hebben tot een grotere kennis van de filmcultuur. Er zijn nog altijd docenten, jour­nalisten, programmasamenstellers nodig, bruggenbouwers die verbanden kunnen leggen en de weg weten in het enorme aanbod. Zoals er ook nog altijd niets gaat boven de collectieve ervaring en het bekijken van een klassieker op een groot scherm. Je kunt een stille film op je telefoon bekijken, of je kunt hem bij ons bekijken op groot scherm, met een pia­nist die live op de beelden reageert. Dat laatste is een unieke ervaring."

"We moeten uitgroeien tot gids, tot een expertisecentrum. We hebben én de competentie in huis én enorme troeven, zoals een geweldige bibliotheek met naast boeken ook anderhalf miljoen foto's en 1,2 miljoen gedigitaliseerde documenten. Op de lange termijn zouden we in staat moeten zijn om hier in huis films uit de collectie op aanvraag op een klein scherm te vertonen. Maar dat kostenplaatje durf ik voorlopig niet voor te leggen."

Wie is Wouter Hessels?

• Geboren in 1970 in Wilrijk.
• Licentiaat in de Romaanse taal- en letterkunde (Universiteit Antwerpen), 1992.
• Lector-docent (1996- ) aan het Rits, Erasmus-hogeschool: film-geschiedenis, media & maatschappij, cultuurgeschiedenis.
• Gastcolleges aan universiteiten in Brussel, Tartu (Estland), Jyväskylä (Finland), Aberystwyth (Wales), Bratislava (Slovakije), Istanboel (Turkije), Boedapest (Hongarije).
• Tal van lezingen, seminaries, wetenschappelijke artikels, vulgariserende essays en opiniestukken over media, film, kunst, onderwijs.
• Coördinator/samensteller Cinema Rits sinds 2009. Directeur van het Koninklijk Filmarchief / Cinematek sinds 1 oktober 2011.