Zwerven langs Brusselse volkstuintjes

Tuiniers met een klassiek lapje grond of met een gemeenschappelijke groentebak gaan voor hetzelfde. Fotografe Mathilda Van der Borght is niet geïnteresseerd in de gezonde raap, zij gaat voor de knipoog.

'F otograferen is voor mij een manier van leven," is het eerste wat Mathilda Van der Borght zegt, een tweetalige pedagoge op pensioen uit Vorst, met Vlaamse en Waalse roots. In haar boeken Agir avec les mains, agir avec les arts plastiques (1994, Labor) en Jouer avec Dada, jouer avec les surréalistes (2010, Aden) probeert ze kleuterleerkrachten de gewoonte om alles voor te doen af te leren, waardoor kinderen een groter vertrouwen krijgen in eigen kunnen.

Errance
Spelen met toeval is belangrijk als je met kinderen bezig bent, vindt Van der Borght, en toeval geeft ook in haar fotografie de richting aan. Als metgezel kiest ze de Franse dichter en schrijver Louis Aragon, die surrealistische wandelingen maakte in Le paysan à Paris. Zo ontdekte ze dikwijls bij toeval volkstuintjes door te gluren achter panelen waarop bouwprojecten worden aangekondigd, of omdat de ene tuinier naar de andere doorverwees. Toen ze in café Normandie in Haren naar de volkstuintjes vroeg die ze op het internet had ontdekt, vertelde de cafébazin haar dat het om Haren in Nederland ging. Het belette Van der Borght niet om toch te gaan rondkijken in de buurt om zo bij weer andere volkstuintjes langs het spoor uit te komen.

De niet-sturende blik van de Franse fotograaf en filmmaker Raymond 'Errance' Depardon is haar voorbeeld. Het resultaat van haar jarenlange omzwervingen was vorig jaar te zien tijdens de eindejaarstentoonstelling aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Anderlecht. In oktober stelt ze tentoon in Galerie Verhaeren. Van der Borght ziet haar panoramafoto's van de volkstuintjes ook graag ergens in de Brusselse open ruimte. Tegenwoordig fotografeert ze de sfeer van Belgische kermissen, en op geregelde tijdstippen - zoals Harvey Keitel in de film Smoke - telkens dezelfde straathoek bij haar in de buurt in de Rodenbachstraat.

Tuinieren à tout prix
In haar tweetalige boekje Tuinieren à tout prix, dat bij Verhaeren verkrijgbaar zal zijn, brengt ze verslag uit van haar fotografische zoektocht. Zowel de letterlijke: waar leidt dit paadje naartoe, als de artistieke: wat wil ik laten zien? Ze vraagt zich af hoe ze de neiging zal kunnen weerstaan om er een groentecatalogus van te maken, omdat ze haar nieuwe vrienden niet wil schofferen. De mantra over gezonde groenten hangt haar intussen de keel uit. Voor haar verspreidt de chemische troep zich sowieso via de lucht en het water. Toch vertrekt ze aan het eind van de dag, vaak gegeneerd, met een zak sla, courgettes en verse munt.

Soms loopt ze wat unheimlich zelf in haar foto's rond, zoals op het beeld met de voetsporen in de sneeuw. Van een man die zogezegd alleen de katten van een vriend komt voeden, en niet wil gefotografeerd worden, neemt ze al schrijvend dan maar een virtuele foto. En ze kijkt haar eigen kijk, al eens Van Ostaijenachtig: "Te zot dat belletje bij de weg die naar een tuintje op de rand van de heuvel van de spoorweg leidt..." Dan weer prozaïscher: "Daar ligt een hoop afwas te wachten..."

Variëteit
Wat Van der Borght wel interesseert, is de toekomst van de lapjes grond, verhuurd door de overheid en even vaak terug opgeëist. Ten tijde van de onhygiënische stedelijke getto's, werd het volk aangemoedigd om een tuintje te beginnen. In de wereldoorlogen waren zelfgekweekte groenten bittere noodzaak, vanaf de jaren zestig was dat niet langer het geval, maar door het ecologisch bewustzijn zijn er nu weer ellenlange wachtlijsten.

De tuintjes moeten soms wijken voor sociale woningen en de fotografe vangt op: "Les habitations dites sociales ont déúx garages!" Er is een beeld van hoogtekranen, beangstigend achter de volkstuintjes, aan de Brits Tweedelegerlaan in Vorst. Een ander beeld, nu met de knipoog, van de co-existentie van twee werelden: de geplande stadsarchitectuur tegenover de schuilhutjes in de volkstuintjes, aan het Kruisveld op de grens van Brussel en Kraainem.

Tuiniers bestaan er in vele variëteiten: een verpozende jonge vrouw met enkele geoogste vruchten, noest werkende vader en zoon als loten aan dezelfde tak, een vrouw met onaangepaste kledij, lijkt het, wroetend in braakliggende grond. Bij de bakken met groentjes in de Graystraat vertellen jongeren dat ze liever naar hier komen dan dat ze voor de televisie hangen. Organisaties die zich met dit nieuwe collectieve tuinieren bezighouden, zijn Le début des haricots, Ferme Urbaine, Eco Innovation, ...

Ze ontmoet een schminkster die een definitie zoekt voor kunst die opgaat voor tuinieren en schminken: dat het werk gaandeweg loskomt van zijn schepper. Ook Van der Borght vindt het heerlijk als de dingen anders uitdraaien: "Dat geldt zowel in het creatieproces met kinderen als in de fotografie!"

mathildavanderborght.tumblr.com