Zwitser Michel Tabachnik helpt VRO van 'Vlaams' stempel af

De inhoud en de verpakking, niet de taal: daar gaat het toch om als cultuur gepromoot en verkocht moet worden, vindt ook minister van Cultuur Bert Anciaux. De charismatische Michel Tabachnik als nieuwe chef-dirigent van het Vlaams Radio Orkest (VRO) past perfect in dat plaatje. "Taal mag geen obstakel meer zijn voor dit ensemble. Onze naamsverandering is maar een tussenstap."

Het VRO krijgt een nieuwe zonnekoning: Michel Tabachnik. Zijn blijde intrede wordt in het Paleis voor Schone Kunsten aangekondigd met een populair programma La douce France (16 mei).
Achter symboliek hoeft niet gezocht te worden, de keuze van het avondvullende repertoire kwam van het VRO zelf. De charismatische dirigent is geschoold door de groten: Igor Markevitsj, Herbert von Karajan en Pierre Boulez, wiens assis­tent-dirigent hij was bij het BBC Sym­phony Orchestra. In 1995 stelde een gerechtelijk onderzoek naar de zelfdoding van sekteleden bij de Orde van de Zonnetempel hem in een slecht daglicht: de gastdirigent gaf jaarlijks een lezing aan de sekte. Pas in 2001 en 2006 (in beroep) werd hij vrijgesproken van betrokkenheid. Na een geslaagde comeback als vaste chef-dirigent, bij het Noord Nederlands Orkest (2005-2008), betaalt minister Bert Anciaux (Vl.Pro) nu voor drie jaar Tabachniks loon.

Welke klank wilt u het VRO geven?
Michel Tabachnik: "Mijn taak is ervoor te zorgen dat de klank homogeen wordt. Dat vraagt van een dirigent een perfecte kennis van alle instrumenten, zonder die te kunnen bespelen. Elke violist heeft een ander beeld van een werk. Een zin wordt anders gespeeld, de intonatie gaat verschillen. Om te verkrijgen wat ik wil, moet ik aan de hoboïst zeggen waar hij moet ademen of aan de violist hoe hij moet duwen of trekken. Ten tweede verwacht het orkest een erg precies idee van de dirigent over het muziekstuk. Aankomen met een globaal idee zonder duidelijk beeld te kunnen overbrengen, leidt nergens toe. Als derde belangrijk gegeven moet de dirigent over charisma beschikken opdat hij overwicht krijgt op de muzikanten, zodat ze niet 'ontsnappen'."

Moderne muziek, uw stokpaardje, is een moeilijke taal om een nieuw publiek te winnen.
Tabachnik: "Als er een kloof bestaat met hedendaagse muziek, dan is die door de muzikanten zelf ge­creëerd. Zij hebben de link tussen verleden en heden niet waargemaakt. Die kloof dichten lukt niet als enkel Brahms gespeeld wordt, of enkel Xenakis. Alle muziek moet altijd gemengd worden. Dat is wat ik zal doen met het VRO. Het moeilijkste wordt te tonen dat wat wij 'vertalen' in de naam van Iannis Xenakis (1922-2001), Luciano Berio (1925-2003) en Karlheinz Stockhausen (1928-2007) niets anders is dan Beethoven vertalen. Hun idee is verschillend, niet de muziek. Niet hun taal verschilt, wel wat ze uitdrukt. Eerst moet ik dat 'onbekende' aan het orkest uitleggen, vooraleer het publiek te kunnen overtuigen. Plato zei dat het makkelijker is om iets te herkennen dan iets te kennen. Wie alleen steak-frites eet, heeft bij een eerste kennismaking met een Ita­liaans restaurant een probleem."

Neemt niet weg dat hedendaagse muziek niet snel begrepen wordt...
Tabachnik: "Best mogelijk, maar een fysicus of ingenieur ontwerpt ook zaken die pas over vijftien jaar bruikbaar worden. Elektronische muziek heeft enorm veel bijgedragen tot de ontwikkeling van de muziek. Muziek is gebaseerd op timbres en kleuren. In het Westen en Oosten worden strijkers, blazers en percussie gebruikt. Met de elektronische muziek wordt plots veel meer mogelijk. Als ik iets heel complex met muzikanten wil doen, dan lukt dat niet. Ik ben wel verplicht gebruik te maken van elektronica. En als ik iets heel eenvoudig wil - één noot heel lang aanhouden, bijvoorbeeld -, dan kan een muzikant dat ook niet. Om een sfeer van leegte en eindeloosheid op te roepen moet ik wel de elektronica aanspreken."

Muziek als bindmiddel tussen gemeenschappen, kwam u daarvoor ook naar Brussel?
Tabachnik: "Het bindmiddel in de muziek overschrijdt tijd en ruimte. Beethoven hoorde niet; Xenakis had maar één oog en moest 's avonds op het podium geholpen worden. In feite hebben zij als zovele mensen problemen gekend die 'des mensen' zijn. En toch spraken ze andere talen. De problemen van de mensen, of ze nu Japanner of Vlaming zijn, zijn overal gelijk. We moeten eten. We hebben behoefte aan liefde, aan kinderen. We willen gelukkig zijn. Allemaal eenvoudige dingen. En Beethoven en Xenakis drukken dat ook uit, maar elk in zijn eigen taal. Ik wil die twee mensen tonen, met hun problemen en bekommernissen die weinig verschillen van de uwe, al spreken ze een andere taal. Wie dit beseft, denkt niet meer aan 'het anders zijn'."

Vanaf september kiest het VRO voor de naam Brussels Philharmonic/het Vlaams Radio Orkest. Bent u gelukkig met de nieuwe naam?
Tabachnik: "Om ethische en filosofische redenen is het belangrijk dat een orkest, ongeacht de oorsprong, zich taalloos opstelt. Muziek is een abstracte taal waarmee men zich van Japan tot Amerika verstaanbaar kan maken zonder de lokale taal te spreken. Vandaar dat voor België muziek het instrument bij uitstek is om de gemeenschappen te laten communiceren zonder iets concreets te zeggen. Overigens, waar er botsingen zijn, gaan de zaken vooruit, dat is wat Brussel interessant maakt. Deze stad slaapt niet."

Dit land denkt toch niet in twee talen als het op muziek aankomt?
Tabachnik: "(grinnikt) Ik had meteen een andere ervaring. Er zijn Vlaamse en Waalse orkesten. En vreemd genoeg zie ik geen Orchestre de Liège op de affiche in Antwerpen staan. En dacht u dat wij met het VRO in Luik te gast zijn?"

Waarom koos u voor het VRO?
Tabachnik: "Precies omdat dit orkest nog niet gevestigd is, interesseert het me. Dit orkest heeft heel veel ambitie, omdat ook zijn intendant Gunther Broucke gedreven is. Ik heb met het VRO in Parijs Debussy gespeeld, Franser kon niet. Het succes was zo overdonderend, dat het publiek een bisnummer vroeg. Daarop werd dit orkest gevraagd om in Parijs vier concerten per jaar te spelen. Elk orkest zou dat willen en aan elk orkest zou dat kunnen worden gevraagd. Maar het werd dus enkel aan het VRO gevraagd, en dat betekent heel veel. Wij zijn nog geen star, die zich laat betalen om in Parijs te spelen, maar we zijn wel al een orkest dat in de grootste zaal van Frankrijk gevraagd wordt. En zeg nu niet dat ze in Parijs slechte oren hebben."