Alize Zandwijk over de dolende mensen van Dea Loher

Losgeslagen stadsbewoners die wanhopig op zoek zijn naar troost, erkenning, mededogen en de warmte van een ander, en die zich een leven bij elkaar moeten stelen: ook als u zich hierin op het eerste gezicht niet herkent, moet u toch maar gaan kijken naar Dea Lohers stuk Dieven, dat over zulke mensen gaat.

Toen de KVS en het Ro Theater met hun regisseur Alize Zandwijk voor het eerst samen een stuk van de hedendaagse Duitse theaterschrijfster Dea Loher (1964) aanpakten (Onschuld in 2007) boorden ze een goudader aan. Loher wordt internationaal gezien als een van de meest toonaangevende toneelschrijvers en ze blijft ook schrijven. Onlangs won ze nog de Berliner Literaturpreis, een prestigieuze prijs die normaliter alleen aan romanschrijvers wordt toegekend. Behalve dat Loher met haar intrigerende metaforen de subliminale angsten en verlangens van de hedendaagse westerse mens weet te vatten, schrijft ze ook nog eens uitgebreide ensemblestukken met goede dialogen. Na Onschuld en Het laatste vuur pakken Zandwijk en de gemengde ploeg van de KVS en het Ro Theater nu Lohers allernieuwste stuk Dieven aan.

U bent al vijf jaar verdiept in het werk van Loher. Hoe vat u haar werk samen als daar in uw omgeving naar wordt gevraagd?
Alize Zandwijk: Loher schrijft over de dolende mens in deze tijd. Voor mij weet zij als geen ander de kern en de ziel van deze tijd te raken. Daarom alleen zullen haar teksten nog lang meegaan, en daarom alleen moeten we haar stukken sowieso spelen. Komt er nog bij dat ze het tragische en komische kan combineren, en sterke personages en goede dialogen kan neerzetten. Zoiets is vandaag zeer zeldzaam. Ik ga dus ook haar toekomstige stukken blijven doen. In maart (tijdens het Ro Festival in Rotterdam, mb) spelen we Onschuld, Het laatste vuur en Dieven ook als trilogie na elkaar.

Loher is al naar jullie opvoeringen van haar stukken komen kijken. Wat voor een vrouw is ze?
Zandwijk: Een heel verlegen, bescheiden, dun vrouwtje, maar ze staat wel degelijk in de wereld, want die kleine vrouw gaat bijvoorbeeld naar Afghanistan om daar schrijflessen en workshops te geven. Ze heeft er een missie en wil bewerkstelligen dat de mensen er een vrijheid als schrijver zouden kunnen hebben die er in de regio nog niet is. Wat ze allemaal meemaakt, gebruikt ze ook in haar stukken. Ze verzint dus niet zomaar alles vanuit haar schrijfkamer. Na Het laatste vuur is ze een tijdlang in Nederland geweest en in Dieven zit een personage dat gaat promoveren naar een baan in Nederland.

Ik neem aan dat dit deze voorstelling niet over gewone winkeldieven gaat.
Zandwijk: Er is een personage in het stuk dat geld en mensen steelt, maar het woord 'dieven' is vooral mooi in een andere betekenis. Het gaat over twaalf personages die ondanks hun toekomstdromen in hun alledaagse beslommeringen zijn komen vast te zitten. 'Mensen die leven alsof ze niet leven, die zich door hun eigen leven heen stelen, voorzichtig en schuw, alsof niets daarvan hen toekomt, alsof ze geen recht hadden zich erin te bevinden. Alsof het dieven waren,' luidt het in de tekst.

Het zijn mensen die dromen van een beter leven maar er niet naar handelen, foute keuzes maken of er gewoon niet in slagen te bereiken wat ze willen. Zo zijn er natuurlijk veel mensen die dat gevoel hebben. Een vader die in een bejaardentehuis gestopt is door zijn dochter en dat eigenlijk niet wil. Hij wil weg, maar de bus rijdt nog maar zelden en zijn zoon die hij het liefst wil zien, heeft zichzelf opgesloten omdat hij niet tegen de leugens van de buitenwereld kan. Monika is het personage dat in een supermarkt werkt en hoopt gepromoveerd te worden naar het buitenland. Meneer en mevrouw Schmidt voelen zich bespied door een dier dat geen dier blijkt te zijn. De wolven die zich lijken op te dringen aan de rand van de stad zijn een veruitwendiging van de angst voor het onbekende en het gevaar dat van buitenaf komt. In die beelden kun je natuurlijk enkele maatschappelijke thema's herkennen. Zo lees je in dit stuk ook duidelijk de economische crisis.

Is er een centrale handeling of situatie die deze twaalf mensen bindt?
Zandwijk: Nee, het zijn twaalf verschillende verhaallijnen. In Onschuld en Het laatste vuur werden de personages inderdaad samengehouden door een centrale gebeurtenis. In Onschuld was er het meisje dat zelfmoord pleegde in zee. In Het laatste vuur een jongen die was omgekomen in een ongeluk. De personages vormden toen nog een soort gemeenschap die naar die gebeurtenis verwees. In Dieven wilde Loher duidelijk een losgeslagen maatschappij laten zien, alsof er geen samenleving meer is. Ze vond het ook beter de stilstand van de personages en hun verlangens te laten zien, in plaats van hun handelingen. Die stilstand wil ik ook overbrengen met de regie.

Hoewel uit Lohers stukken veel onrust en onbehagen spreekt, verzacht ze op een of andere manier toch ook telkens de pijn.
Zandwijk: Ze schrijft om te beginnen met veel humor. Maar zoals het gaat met toneel kun je als toeschouwer al troost vinden op het moment dat je iets herkent van de situatie die je te zien krijgt. Loher maakt duidelijk hoe wij kleine mensen zijn die met zijn allen in een systeem rondstappen. In dit stuk laat ze ook de sterrenhemel zien die toont dat we maar een klein schakeltje zijn in het geheel.

Wat doet het met een groep acteurs om verschillende jaren in de wereld van Doher rond te dolen?
Zandwijk: Het is heel intens want het zijn mooie werelden die zij creëert. Je voelt ook dat de acteurs die al in de andere stukken zaten er sneller inkomen dan de nieuwkomers. Loher vindt zelf overigens dat wij de wereld die zij wil omschrijven goed kunnen 'pakken' in onze rollen.

wanneer: 29/01/2011 en 05/02/2011 om 20.00
tickets: € 10/16