Bespreking: Koyaanisqatsi – The performance van Ricky Seabra & Dirk Verstockt

Je mag van de geestelijkheid zeggen wat je wilt, de onschuldige paters van ons internaat gaven hun jongetjes elk jaar zonder morren uit handen voor een bezinningsweekend dat door leken werd georganiseerd. Het was op een van die weekends dat ik voor het eerst de film 'Koyaanisqatsi' zag. 'Koyaanisqatsi – Life out of balance' is de cultfilm uit 1982 van Godfrey Reggio en Ron Fricke, die de menselijke activiteit en de bedenkelijke impact daarvan op Moeder Aarde in beeld brengt.

De film, met de hypnotiserende soundtrack van Philip Glass, doet dat op zo'n effectieve manier dat hij eigenlijk niet meer zou moeten overgedaan worden om iedereen ervan te doordringen dat we de aarde om zeep aan het helpen zijn.

Als Koyaanisqatsi vandaag gedateerd zou zijn, dan ligt dat vooral aan ons voortschrijdende cynisme. Aan de film liggen bijvoorbeeld een aantal wijsheden en profetieën van de Hopi-indianen ten grondslag, waarmee je vandaag niet meer moet afkomen in een ecologisch pamflet. Als we het tij alsnog zouden keren, dan zal dat niet ter wille van Moeder Aarde zelf zijn - wat voor de Hopi volstond als reden -, maar uit puur zelfbehoud.

Sinds 1982 zijn verkeersstromen, consumentisme, industriële overexploitatie, energieverkwisting en overbevolking exponentieel toegenomen, maar de verbluffende cinematografie van Fricke (een lange aaneenschakeling van versnelde of vertraagde registraties van genoemde menselijke misdragingen) verbeeldde die evolutie destijds al afdoende. De paradox is evenwel dat de esthetiek van deze apocalyptische prent, met de gehele mensheid in de rol van tragische held, nadien botweg is gerecupereerd om onze doorgeschoten rotvaart naar de ondergang aan te prijzen. Sexy beelden van eindeloze verkeersstromen tussen wolkenkrabbers, van glamoureus consumentisme of van megalomane bouwprojecten zijn tot de populaire cultuur gaan behoren. Je verkoopt er vandaag cosmetica, videoclips, alcoholpops en citytrips mee. Een nieuwe of verbijsterende vaststelling is dat niet, maar ze werd wel puik geïllustreerd met de talrijke YouTube-filmpjes die getoond werden in Koyaanisqatsi - The performance, de hachelijke onderneming van de Amerikaans-Braziliaanse performer Ricky Seabra en de Brusselse regisseur Dirk Verstockt om Reggio's cultfilm dertig jaar later naar de scène te brengen.

Behalve die filmpjes waarin de expliciete of impliciete invloed van de film Koyaanisqatsi zichtbaar is, zaten er nog een aantal beklijvende momenten in de performance. Seabra vertelde hoe sommige indianen als ze reisden, vaak enkele dagen halt hielden om hun zielen de kans te geven hen in te halen en zich met hun lichamen te herenigen. Gelet op de manier waarop wij ons vandaag de ziel uit het lijf reizen, zou zo'n hereniging een stuk moeilijker liggen. Seabra stelde onder meer voor om vliegtuigen te bouwen met een contemplatieve ruimte in een transparante achtersteven met uitzicht op de ons achternareizende zielen. Met een mooi verhaal over de imposante Talipotpalmen, die één keer bloesemen tussen hun dertigste en tachtigste verjaardag om dan te sterven, waagde Seabra het zelfs om enige consideratie te vragen voor de natuur an sich. Seabra bediende bijwijlen ook een hoogtechnologische toverdoos met touchscreen waarmee hij animatiefilmpjes genereerde die de dynamische esthetiek van de film Koyaanisqatsi mimeerde.

Ondertussen speelden Daniel de Miranda en Nelson Latif ononderbroken indringende motieven uit de soundtrack van Glass, vermengd met de Braziliaanse blues 'Moda' op hun viola caipira. "Wat kun je hier verder nog over zeggen?" leken de tiensnarige gitaren te vragen. En eigenlijk bleef het antwoord op die vraag uit. Niet dat we de kunstenaars wat voor verantwoordelijkheid dan ook toeschuiven, maar we hadden toch nog net iets meer verwacht dan de spitse beeldencompilatie, de technologische aardigheidjes en het poëtische enthousiasme dat Seabra & Verstockt ons hier boden.

---------------------
Gezien: Koyaanisqatsi - The performance van Ricky Seabra & Dirk Verstockt, op 16 oktober in de Kaaitheaterstudio's.