Companhia Livre geeft Dostojevski een Braziliaans tintje

Na anderhalf jaar toeren door eigen land brengen Cibele Forjaz en het Braziliaanse gezelschap Companhia Livre de roman [i]De idioot[/i] van Dostojevski naar Europa. Een totaalspektakel zowel naar vorm als naar tekst, geënt op de verslavende emoties van Braziliaanse tv-series. jean-marie binst

"Ik ben de kleinste regisseur ter wereld', zegt de minder dan anderhalve meter grote Cibele Forjaz wanneer we haar in augustus in het Museu da Língua Portuguesa - een interactief talenpretpark in São Paolo - ontmoeten. Wie tot de grootste artiesten in een land van 200 miljoen inwoners behoort, mag met zichzelf schertsen. Samen met Aury Porto, die het concept van de voorstelling ontwikkelde en zelf ook in de huid van de idiote prins Míchkin kruipt, heeft Forjaz het meesterwerk van Dostojevski herkauwd tot een modern en doorleefd stuk dat niemand onberoerd zal laten.

Moet je de roman vooraf (her)lezen om jullie versie te kunnen volgen?
Cibele Forjaz: We hebben de roman volledig herschreven voor het podium. De communicatie met het publiek was erg belangrijk. Dostojevski's thema's van schoonheid, geluk, flirten, liefde, geloof, geluk, compassie en dood zijn alle eer aangedaan, maar de roman is toch compleet herwerkt. We hebben drie grote bedrijven gecreëerd, waarin twaalf hoofdstukken passeren. Tussendoor moet het publiek mee verhuizen, mag het buiten, gaan eten... Als je dat wenst, kun je zelfs een hoofdstuk overslaan. Eigenlijk zijn het hele gezelschap én het Braziliaanse publiek, dat voor de creatie werd ingeschakeld, de 'designers' van deze O idiota. Het Russische verhaal is geschoeid op Braziliaanse leest.

Vreemd dat Russische literatuur tot iets Braziliaans kan leiden.
Forjaz: Rusland en Brazilië hebben veel gemeen, in de eerste plaats de manier van heel passioneel leven en de sterke emoties die je in vervoering brengen. We zagen in de roman een feuilleton, beginnend met de treinreis van prins Míchkin, die van zijn kuur uit Zwitserland naar Sint-Petersburg terugkeert. Hij vertelt over zijn epilepsieaanvallen, wekt compassie op - typisch voor Russen en Brazilianen - en raakt net als zijn medereiziger, de parvenu Ragôjan, bevangen door de liefde. Daarmee is een eerste miniverhaal, met begin, midden en slot, uit het boek al af, maar er volgt meer… Precies deze stijl is herkenbaar en geliefd in Brazilië, omdat een tv-serie ook zo wordt uitgewerkt. We spelen alle 'afleveringen' na elkaar, terwijl de kijker participeert.

Wat maakt dit toneelstuk tot een tv-feuilleton dat blijft boeien?
Forjaz: Het spektakel heeft drie niveaus. Eerst is er het verhaal dat de toeschouwer vangt, door de mysteries, de aandachtsmomenten, de liefdesintriges. Daarnaast houdt heel het universum van Dostojevski, met zijn filosofische discussies tussen de personages, de aandacht vast. Zeker omdat het delirium van het hoofdpersonage, de prins, stapsgewijze groeit. Een derde niveau is de directe relatie tussen acteurs en publiek. De acteurs spiegelen zich continu aan of meten zich met het publiek, wat tot een grote intimiteit leidt. Hoofdrolspeler Aury Porto noemt dat flirten met iedereen. Als je als toeschouwer in het eerste bedrijf mee in de treinwagon bij de acteurs zit, ben je toch maximaal betrokken?

Het schrijven van het stuk duurde twee jaar. Was die tijd nodig om vernieuwend te zijn?
Forjaz: Ik weet niet of er in de 21e eeuw op theatervlak nog veel aan totale nieuwigheden moet worden gedacht. Ons vertrekpunt was tweeërlei: de intensiteit van de aanwezigheid van de acteurs maximaal versterken, en de communicatie met het publiek aanzwengelen. Theater is altijd binnentreden in de literatuur; een roman fysiek levend en voelbaar maken. Voor O idiota reizen we samen met het publiek doorheen de roman, als een intense groepsreis die sterke ervaringen nalaat. Het zorgt voor een directe relatie tussen de toenmalige wereld die Dostojevski omschreef en de Braziliaanse leefwereld van vandaag. Dit is geen 'spectacle d'époque', maar een stuk met twee voeten in het heden, met aandacht voor heel directe communicatie, zoals de wereld vandaag werkt.

Zal deze feestelijke, Braziliaanse bewerking aanslaan in Europa?
Forjaz: Uiteindelijk wil ik het stuk toch niet als tv-feuilleton bestempelen, ongeacht de format, want oppervlakkig is het geenszins. Dostojevski's inzicht in karakters en emoties en zijn filosofische discours zijn van een hogere orde dan soaps. De Europese uitdaging wordt wel de boventiteling, waar we nog geen ervaring mee hadden. We zullen in Théâtre National oefenen hoe de acteurs de aandacht van het publiek op het vertaalwerk kunnen richten, als echt onderdeel van het theaterstuk. Bovendien is het boek, dat voorgelezen wordt, ook een personage. Zodat de geschreven tekst als de aanwezigheid van Dostojevski zelf mag worden gezien. Zodra je in het verhaal zit, kijk je wel snel mee als een goedgelovige idioot. Al weten we dat sommige mensen zullen blijven kijken als gereserveerde toeschouwer, terwijl andere mensen mogelijk zelf compleet idioot naar buiten gaan.

O Idiota
wanneer: 13 & 14 december 2011 om 19.30 uur
waar: €12/18/22
-----------------