'Duister Hart': Een innerlijke Reis

Met de novelle Heart of darkness (1899/1902) schreef de Pools-Britse schrijver Joseph Conrad niet alleen een vroege kritiek op de activiteiten van Belgische kolonialen in het Congo van Leopold II. De klassieker gaat ook over het even ambitieuze als dubieuze begrip beschaving, en over de mens die verondersteld wordt de beschaving gestalte te geven.

Heart of darkness heeft de structuur van een raamverhaal, waarin kapitein Marlow terugblikt op zijn tocht over de rivier Congo per stoomboot - een reis die Conrad zelf ook maakte. Marlow dringt door tot de nagenoeg ongerepte gebieden in het hart van Afrika, waar hij in opdracht van een Belgische handelsorganisatie zoekt naar de handelspost van een zekere Kurtz, een man met een reputatie die zo groot en onduidelijk is dat ze mythisch wordt. 'Beklemmend', 'broeierig', 'koortsig', en 'duister' zijn de evidente adjectieven die horen bij dit boek, waar Josse De Pauw en Guy Cassiers voor het Toneelhuis een toneelbewerking van maakten.

Romans naar het toneel brengen door de gedrukte letters in te ruilen voor geavanceerde video-, licht- en geluidskunst is een van de handelsmerken van Cassiers. En dat Josse De Pauw in zijn monoloog de mensheid vertegenwoordigt die overeind probeert te blijven in een kolkende rimboe, is evenmin een verrassing. Als broeierige maar gestileerde kroniek van het menselijke falen staat deze bewerking mooi naast die van Malcolm Lowry's Onder de vulkaan, de eerdere samenwerking van Cassiers en De Pauw.

De Pauw bewerkte de tekst en voorzag die zoals gewoonlijk van zijn eigen cursivering, er ondertussen over wakend dat wat toch niet te begrijpen valt ook onbegrepen mag blijven. Zijn Marlow trekt niet zozeer naar een verre eindbestemming, maar begint aan een innerlijke reis die tot een confrontatie leidt met de duisternis in zichzelf en in de andere personages die net zo goed afsplitsingen kunnen zijn van hemzelf. In zijn regie realiseert Cassiers een setting en een sfeer in dezelfde suggestieve taal als in het boek: in het schemerlicht flakkeren zachtjes de videobeelden en geluidseffecten, die samen met de decorstukken als een ingenieuze puzzel in elkaar schuiven.

Aan het woord in een opgestreken tropenplunje is een man met een plan die gelooft in de 'doelmatigheid' van het grote project dat samenhangt met het valse idee van beschaving. Misleid door de mythe van het 'universele genie' vindt hij uiteindelijk een eenzame man, een moreel wrak ten prooi aan de demonen van zijn geïsoleerde geest. Op zoek naar verlichting stuit hij op brutale roofmoorden die alleen geamputeerd en betekenisloos ivoor opleveren. Op zoek naar de man die de geesten van zijn compagnons heeft verruimd, blijkt diens 'openbaring' uit zijn laatste, gedesillusioneerde, gebroken en gelaten woorden: "de gruwel, de gruwel."

Hoewel in deze voorstelling ook klanken van wanhoop en woede opklinken, getuigt de bedaarde toon die De Pauw het hele stuk aanhoudt van een radicale keuze: het is zonder meer de toon waarop "de gruwel, de gruwel" het meest geloofwaardig klinkt. Daarnaast is het ook de toon die erg dicht staat bij het lezen (van het boek). Of de theatervoorstelling als medium daardoor zichzelf overtreft of juist iets redundants krijgt, mag u zelf uitmaken.

Duister Hart, 16/20 euro, NL (Frans ondertiteld)