Hadi El Gammal: ‘Geen cultuur zonder sociaal engagement’

“Een artistieke activiteit in het luchtledige beoefenen, los van de mensen om me heen? Absurd zou ik het vinden! Daarom zetten we naast onze theateractiviteiten ook workshops op voor bewoners van onze wijk. Elk jaar worden die bekroond met een spektakel op het eind van het seizoen.” Hadi El Gammal is al 25 jaar de drijvende kracht achter Théâtre Maât, genoemd naar de Egyptische godin van waarheid, stabiliteit, rechtvaardigheid en kosmische orde.

D at de Egyptische mythologie eraan te pas komt, is geen toeval: dat is vaders bloed. Dat het gebeurt in Brussel, is ook weer geen toeval; moeder is Belgische. Maar dat El Gammal heeft gekozen voor een leven in de artistieke en culturele sfeer, dat mag zeker merkwaardig heten.

"Mijn vader was van opleiding ingenieur, hij werkte voor de Egyptische diplomatieke dienst. Door zijn werk heb ik al jong een deel van de wereld gezien. Ik heb in Caïro gewoond, en drie jaar in Washington. Toen ik bijna tien was, zei mijn vader de diplomatieke dienst vaarwel, om zakenman te worden. We zijn toen teruggegaan naar Brussel, mijn geboortestad."

"Dat ik in zijn voetsporen zou treden, was voor mijn vader vanzelfsprekend. Als goede zoon heb ik het ook een tijdlang gedaan: na de middelbare school mijn diploma burgerlijk natuurkundig ingenieur gehaald, vervolgens een aantal jaar als ingenieur gewerkt. Tot ik op zekere dag een telefoontje kreeg van de directrice van Théâtre-Poème. Of ik voor iemand wou invallen..."

"Op mijn veertiende was ik muziek beginnen spelen, ik droomde ervan rockster te worden. Ik had al snel een eigen groepje, Tide Line, ik speelde gitaar, zong en schreef nummers. De band is een stille dood gestorven, maar toch hebben we twee studioalbums opgenomen, en op het eind van mijn middelbare school was ik ook een beetje aan amateurtoneel gaan doen. Blijkbaar niet onverdienstelijk, want een gewezen docent van de academie had mijn naam doorgespeeld aan Théâtre-Poème."

"Van het een kwam het ander, en na verloop van tijd kreeg ik het voorstel er fulltime te werken. Het was in 1979. Ik heb alles laten vallen en heb meteen toegehapt. Gelukkig maar dat mijn vader toen al naar Egypte was teruggekeerd, want hij kon zich helemaal niet in vinden in mijn carrièrewending. Hij dacht dat ik compleet gaga was geworden. Maar ik was toen al op een punt in mijn leven gekomen dat ik niet meer zoveel verantwoording diende af te leggen aan mijn ouders. Mijn moeder heeft mijn keuze gesteund, zij het met een klein hartje. En oké, mijn bankrekening voer er minder goed bij, maar geen seconde heb ik nog omgekeken."

Kleine netwerken
Mijn gastheer had zijn roeping gevonden; restte hem alleen nog de taak ze op zijn manier in te vullen. "Na enkele jaren Théâtre-Poème richtte ik samen met enkele dissidenten een eigen gezelschap op. Revolutionair theater, sterk politiek geëngageerd. Drie producties hebben we het volgehouden. Dat leerproces heeft uiteindelijk geresulteerd in de oprichting van Théâtre Maât, samen met Christine Smeysters, ma compagne. We begonnen met theater voor volwassenen, één productie in de Hallen van Schaarbeek, een tweede in Théâtre 140, en daarna hebben het roer omgegooid: jeugdtheater. Graag hadden we de twee gecombineerd, maar voor de subsidiërende overheid kon dat niet - nog altijd niet, trouwens. Het is het een of het ander."

"Dat is één kant van Théâtre Maât; de andere kant zijn de workshops voor de mensen van de wijk. Dat doen we nu al zestien jaar. We streven zoveel mogelijk een melange na van verschillende leeftijden, etnische afkomsten en sociale standen. Repeteren doen we hier bij ons thuis in een ruimte op de eerste verdieping, waar plaats is voor zowat vijftien mensen. Voor de generale repetitie en de opvoering - met zowat veertig acteurs en actrices - verhuizen we naar een theater hier niet veraf. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat we hiermee ons steentje bijdragen aan de sociale cohesie. Niet alleen hebben we vastgesteld dat het een dynamiek creëert bij de deelnemers, er is ook het publiek dat erop afkomt. Een publiek van familie en vrienden dat ziet dat een mix kan werken. En zo vormen zich steeds weer nieuwe kleine netwerken in de wijk."

"Natuurlijk zijn er mensen die we nooit terugzien, maar anderen komen wél terug. Zo hebben we onlangs nog vier, vijf cursisten van het eerste uur over de vloer gekregen. Nu Marokkaanse huisvaders van begin dertig, toen jongeren van zestien, zeventien jaar. Een leeftijd waarop het voor jongeren van allochtone afkomst in een stad als Brussel beide richtingen uit kan, goed of slecht. Zij hebben de eerste weg gevonden, ze zijn jongerenanimator geworden. We hebben hun evolutie van op discrete afstand gadegeslagen, en ondertussen zijn het zowat vrienden geworden. En nu zijn ze met een voorstel tot samenwerking gekomen voor een project waarmee ze een brug willen slaan tussen culturen en generaties. 'We willen daarvoor samenwerken met Théâtre Maât, omdat we hier bij u ontdekt hebben dat het werkt. Bij u, waar ons leven een nieuwe wending heeft genomen.' Mooi, toch? Ik vind het ook fijn als een jonge Marokkaanse moeder komt vragen vanaf welke leeftijd ze haar dochtertje kan inschrijven, omdat ze zelf zulke goede herinneringen heeft overgehouden aan haar tijd bij ons. Zulke dingen doen ongelooflijk deugd. Ik zou het trouwens absurd vinden om een artistieke activiteit te beoefenen, er mijn ziel in te leggen, zonder hetzelfde te doen in de betrokkenheid met de mensen om me heen."

Hoop
El Gammal is een geëngageerd Schaarbekenaar ("Christine, die afscheidnemend Ecolo-schepen van Mobiliteit, Openbare Werken en Duurzame Ontwikkeling is, is daarin nog verder gegaan dan ik") én een overtuigde Brusselaar. Maar daarnaast is hij ook nog altijd Egyptenaar. "Mijn roots zal ik nooit verloochenen. Tenslotte heb ik daar de helft van mijn familie wonen. Met hen heb ik altijd contact gehouden. Ik heb er nichten die als grote zussen voor mij zijn. Toen de revolutie op het Tahrirplein losbarstte, heb ik geregeld gebeld om nieuws te krijgen: hun kinderen bevonden zich in de menigte."

"Toch ben ik pas vijf jaar geleden voor het eerst teruggekeerd. Ik heb zowel de Belgische als de Egyptische nationaliteit, maar voor Egypte ben ik nog altijd uitsluitend Egyptenaar. En dus dienstplichtig: de angst om alsnog onder de wapens geroepen te worden, heeft het lang gehaald van mijn hart. Ik spreek bovendien geen Arabisch - mijn vader sprak thuis altijd Engels -, ik had geen zin om me daar in de nesten te werken."

"Wat me bij mijn terugkeer heel erg opviel, was de apathie van de mensen. Ze hadden zich erbij neergelegd dat ze nooit iets anders zouden kennen dan dictatuur. Al waren ze vriendelijk - wat in de natuur van de Egyptenaar ligt -, hun ogen waren dood. Het was alsof het land bedekt was met een loden laag. Niemand had dan ook de Arabische Lente kunnen voorspellen, ook niet in Tunesië, waar het allemaal begon. Tientallen jaren lang had er niets bewogen en dan plots, als uit het niets, kwamen de jongeren op de straat. Mede dankzij de wonderen van het internet en de nieuwe technologieën. Tegelijk is er ook niemand die weet welke kant het zal uitgaan, wat het zal worden na de presidentsverkiezingen. Maar er is tenminste hoop, al is het duidelijk dat het nog lang zal duren voor er een evenwicht gevonden wordt, een evenwicht waar iedereen mee kan leven."

"Ondertussen hebben we een mooie les geleerd: niets ligt vast, er is altijd kans op verandering. Zelfs van de ene dag op de andere. Belangrijk is het besef dat gewone mensen wel degelijk kunnen bijdragen tot ingrijpende veranderingen. Ook op wereldvlak, economisch, ecologisch... Ik kan en wil me er dan ook niet bij neerleggen dat er geen betere wereld mogelijk is dan die die we nu kennen. Want wat met onze kinderen? Wat met mijn dochter? Moeten wij zeggen: 'Sorry, we hebben de plank misgeslagen, maar we kunnen er niets aan veranderen, trek je plan'? Neen toch? Hoe nietig we ook zijn, we hebben de plicht om alles te doen wat in onze macht ligt om de wereld ten goede te veranderen."