Needcompany: ‘Het is onze job om aan alles te twijfelen’

Needcompany wordt 25. Het gezelschap van Jan Lauwers zet zijn jubileumjaar in met The art of entertainment, een bloedserieus en tegelijk hilarisch stuk dat de relatie tussen kunst en vermaak in vraag stelt. michaël bellon

Met The art of entertainment schreef Jan Lauwers een ensembletekst waarin - onder meer - een ouder wordende acteur (Dirk Roofthooft), zijn vrouw (Grace Ellen Barkey), een talkshowhost (Viviane De Muynck) en een dokter van Artsen Zonder Grenzen (Benoît Gob) samen in een kookprogramma annex zelfmoordshow zitten. Maar met het kunstenaarskoppel Lauwers-Barkey praten we naar aanleiding van 25 jaar Needcompany over nog heel wat andere zaken.

Doen jullie vaak dubbelinterviews?
Jan Lauwers: Eigenlijk niet. We werken en leven al 25 jaar samen, maar we zijn heel professioneel in het verdelen van taken. Als Grace een voorstelling maakt, is dat bijvoorbeeld een reden voor mij om uit de repetitieruimte weg te blijven. Ik speel trouwens nooit in haar voorstellingen, terwijl zij wel in de mijne speelt.
Grace Ellen Barkey: Hij zou wel mogen, maar dan moet hij eerst dansles volgen en dat wil hij niet. Dus gaat het niet door. Al kan hij wel goed dansen en werk ik ook met niet-professionele dansers. Eigenlijk heb ik dus niet echt een goede reden om hem buiten te sluiten. (Lacht)

Hoe zat dat ook alweer 25 jaar geleden, bij de oprichting van het gezelschap?
Lauwers: Na het Epigonentheater (Lauwers' eerste gezelschap, mb) wilde ik stoppen met theater en me helemaal wijden aan de beeldende kunst. Maar toen vroeg Ritsaert ten Cate, de fenomenale pionier van het Mickery-theater in Amsterdam, of ik nog één voorstelling wilde maken. Toen heb ik gezegd 'I need company'. Zo is Needcompany ontstaan, met Grace als eerste lid.

Is de naam 'Needcompany' nu nog relevant?
Lauwers: Hij heeft veel betekenissen. De podiumkunsten zijn per definitie een erg menselijke tak in de kunst. Voor mij heeft de naam ook te maken met solidariteit en een internationale politiek. Needcompany was van in het begin meertalig in het werkproces én op de scène. Dat was 25 jaar geleden heel vreemd, zeker voor theater dat met taal werkt. We spelen heel veel in Frankrijk, maar vijftien jaar geleden was het absoluut not done om daar met ondertitels te werken. Ik hoor mijn eigen teksten zelden in mijn eigen taal en dat is gezond. Nu solidariteit en internationalisme ver zoek zijn, zelfs meer dan ooit.
Barkey: Dat 'multiculturele etiket' hebben we nooit nagestreefd, maar we zijn ook niets uit de weg gegaan. Mijn eerste voorstelling, Stories (1996), ging over Tolstoj. Nordine Benchorf speelde daarin de grote liefde van Anna Karenina, niet omdat hij Algerijn was, maar omdat hij de juiste kwaliteiten had.
Lauwers: We streven een professioneel doel na, wat eigenlijk een goede metafoor zou kunnen zijn voor de samenleving. De Europese leiders zeggen allemaal vanuit de monoculturele wijk waarin ze wonen en werken dat de multiculturele samenleving mislukt is en schrikken dan als er een hele generatie doelloos op straat ronddoolt.

Zijn er grote verschillen tussen jullie artistieke visies?
Lauwers: Ik ben tegenwoordig veel met verhalen bezig omdat ik denk dat we die nu nodig hebben. Maar Grace vindt dat die niet thuishoren in de kunst.
Barkey: Bij mij gaat het in eerste instantie om beelden. Ik vertrek van het materiaal en het scènebeeld. Muziek is belangrijk, maar mijn teksten zijn niet zo verhalend. Ze hebben meer de abstractie van poëzie.
Lauwers: Ik kan het niet laten politiek te denken en dat is misschien een zwak punt. We hebben het experiment altijd vooropgesteld bij Needcompany, en doen dat nu nog met de Needlapbs. Maar sinds Images of affection, Morning song en vooral Isabella's room zoek ik naar een manier om alle problemen op tafel te gooien zonder het publiek daarbij te frustreren. De eerste tien jaar van Needcompany waren veel obscuurder. Die zoektocht naar een helder verhaal is voor mij een politieke keuze geweest, net zoals het aanvaarden van subsidies. Als ik enkel mijn esthetica en mijn visie zou vooropstellen dan werd ik een hermetische kluizenaar.

Hoeveel rekening hou jij met het publiek?
Barkey: Minder. (Bloedserieus) Ik kort wel eens iets in speciaal voor de mensen. De dansers gaan zo genadeloos hard tekeer op de scène dat het alleen maar liefde kan zijn die daar uitgewisseld wordt. Mensen kunnen zeggen 'wat een raar stuk', maar vaak komen ze opgeladen naar buiten en willen ze ook meedoen of zelf iets beginnen. Dat vind ik belangrijk. Nog veel belangrijker in de kunst is de twijfel. Het is onze job om constant aan alles te twijfelen, en die twijfel dan toch te overwinnen om iets te maken dat goed in elkaar zit en beter is dan alles wat je al gemaakt hebt.
Lauwers: Kunst is een van de enige segmenten in onze maatschappij waar de twijfel moet regeren. Vandaar dat het conflict tussen kunst en politiek zo groot is, en dat de Nederlandse politiek de kunst eigenlijk gewoon wil afschaffen. Men wil die twijfel weg. De schuld ligt ook bij de kunstenaars zelf. We hadden veel meer...
Barkey: ...bij de kunst moeten blijven. In plaats van commercieel te gaan denken. Het spelen van de mens, dat aan de basis ligt van alles wat vernieuwend is, hebben we juist nu nodig. Anders zijn we naar de kloten.
Lauwers: Hippe multinationals als Google geven hun medewerkers betaald vrijaf om niets te doen en ondertussen alles uit te vinden. Maar politici begrijpen nog altijd niet dat een architect genoeg moet kunnen nadenken over het huis dat hij bouwt.

Brengt dat ons bij The art of entertainment?
Lauwers: In die titel zit zowel 'kunst' als 'vermaak'. Ik wou een soort metavoorstelling maken over de vraag waarom ik al 25 jaar met theater bezig ben. Mijn grote angst was in het begin dat de podiumkunsten te veel vermaak en te weinig kunst boden. Vandaar dat ik me aan de echte, beeldende kunst wilde wijden, die nu door de markt is overgenomen terwijl de podiumkunsten de kans hebben om een van de belangrijkste kunstvormen te worden. Dit is een bloedernstige maar hilarische voorstelling over een acteur die zelfmoord pleegt in een show die het midden houdt tussen een praat- en een kookprogramma. Een beetje een zelfportret van een oude zeikerd die vindt dat hij niet erkend wordt. Met Dirk en Grace als triomfantelijk kunstenaarskoppel.

Jan Lauwers & Needcompany: the art of entertainment
wanneer: 15 > 18/9 om 20.30 uur (18/9: 15.00 uur)
tickets: €16/20, NL, FR, EN
waar: Kaaitheater, Sainctelettesquare 20, Brussel, 02-201.59.59, tickets@kaaitheater.be